“Oordelen en vooroordelen zijn overal om ons heen”, vertelt Buurman-Kutsal. “Als je je ogen ervoor opent zie je overal om je heen hoe groot de invloed is van hoe we naar elkaar kijken en van anders zijn. Je ziet dat bijvoorbeeld duidelijk in de opleidingen. Ga eens na van wie je het vak hebt geleerd in je opleiding en in de praktijk. Wiens boeken heb je gelezen en wiens plaatjes heb je gezien? Je zult merken dat een bepaalde groep dominant is; vaak zie je bijvoorbeeld bij zwangeren een witte buik en een witte baby. Maar in de zorg kom je met allerlei soorten mensen in aanraking. Mensen zien er anders uit en hebben niet allemaal dezelfde anatomie.”
Brede blik, maar toch beperkt
“We worden opgeleid om zo breed mogelijk te kijken, maar eigenlijk is de blik heel beperkt”, vervolgt ze. “Hoe je het ook wendt of keert, je werkt vanuit je eigen kennis, waardes, overtuigingen en gewoontes. Dan vinden we het bijvoorbeeld moeilijk dat sommige patiënten niet op komen dagen op hun afspraken. Dat ze hun medicatie niet goed gebruiken. Dat gesprekken over slecht nieuws niet goed overkomen. Maar ligt dat aan die patiënt, of aan de manier waarop wij werken en denken? Dat patiënt wordt gezien als het probleem en daarbij vergeten we soms naar onszelf te kijken. Als we bereid zijn daar doorheen te prikken en naar onszelf te kijken, dan is dat al een belangrijke eerste stap in het werken zonder vooroordelen.”
Diversiteits-sensitief
Meer aandacht voor hoe andere mensen denken, wat andere mensen vinden, wat hún overtuigingen en waarden zijn. Buurman-Kutsal noemt dat diversiteits-sensitief zijn. “We moeten aandacht hebben voor wie er tegenover ons zit. Verschillende geslachten, leeftijden, achtergronden. Iedereen is anders en vraagt om een andere benadering. We hebben daar wat in te leren. Ik heb dat zelf bijvoorbeeld met non-binairiteit, het hebben van een andere genderindentiteit dan man of vrouw. Ik werk al 30 jaar op het gebied van het voorkomen van exclusie, maar ik merk bij mezelf dat ik op dit gebied soms struikel. Daar heb ik te weinig over geleerd en weet er te weinig van. Soms weet ik bijvoorbeeld niet wat de goede taal is of hoe ik iemand goed aanpreek. Ik wil heel graag op de juiste manier werken, maar het is lastig het écht te begrijpen. Dat betekent voor mij veel leren, lezen, oefenen met het vertrouwen in mijn leervaardigheid. Iedereen heeft zijn eigen bodem, waar je vandaan komt en hoe iets bij je landt. En patiënten kunnen dat niet altijd tegen je zeggen omdat er toch een bepaalde hiërarchie een rol speelt.”
Verder dan alleen cultuur
Diversiteits-sensitief zijn wil niet zeggen dat je alleen leert over andere culturen. “Ik ben Nederlandse, maar vanuit beide ouders Turks en ik ben ook Duits”, illustreert Buurman-Kutsal. “Dan kun je je als zorgprofessional instellen op een Turkse patiënt als ik bij je op spreekuur kom, maar ik ben gesocialiseerd door mijn omgeving en door de mensen om mij heen. Dus alleen naar de cultuur kijken is te beperkt. Binnen verschillende culturen is iedereen anders; kijk naar karakter, naar trauma’s, naar achtergrond, naar wat iemand maakt tot wie hij of zij is.”
Effect van je eigen handelen
“En kijk naar je eigen positie. Leer hierin van anderen. Praat met mensen om je heen om anderen beter te leren begrijpen. Wie heb je bijvoorbeeld nodig om een vollediger plaatje te krijgen? Bedenk voor jezelf eens wat jouw vooroordelen of aannames zijn over bepaalde mensen. Ga in gesprek met mensen van buiten je bubbel, vraag na wat je ziet of wat je merkt, check of het klopt wat je denkt te horen. Ga sparren met andere mensen daarover, dat is iets wat je morgen al kunt doen. Trek jezelf in twijfel en ga kijken wat je verder kunt doen. Dan ga je verder dan alleen je intenties, en gaat het over het effect van je handelen. Want dat is waar het uiteindelijk om gaat.”
Şeydâ Buurman – Kutsal spreekt over het voorkomen van vooroordelen op het congres Cultuursensitieve Zorg op 17 november. Kaarten voor het congres zijn verkrijgbaar via deze link.
