Slaapstoornissen komen vaker voor bij ouderen dan bij jongere volwassenen en kunnen een aanzienlijke impact hebben op zowel de fysieke als mentale gezondheid. In dit artikel bespreken we hoe huisartsen effectief kunnen omgaan met de diagnose en behandeling van slaapstoornissen bij oudere patiënten.
Het belang van slaap voor ouderen
Slaap is essentieel voor het lichamelijke en geestelijke welzijn van mensen, ongeacht de leeftijd. Voor ouderen is voldoende slaap cruciaal om processen zoals herstel, immuunfunctie en cognitieve prestaties te ondersteunen. Een goede nachtrust bestaat uit voldoende diepe slaap en REM-slaap, die belangrijk zijn voor lichamelijke en emotionele balans. Het ontbreken van kwalitatieve slaap kan leiden tot problemen zoals vermoeidheid, verminderde concentratie, prikkelbaarheid en een verhoogd risico op ongelukken.
Veranderingen in het slaappatroon bij ouderen
Naarmate mensen ouder worden, verandert hun slaappatroon. Vanaf het dertigste levensjaar begint de kwaliteit van de slaap te verminderen, met name door een afname in diepe slaap. Ouderen slapen korter en lichter, worden vaker wakker tijdens de nacht, en hebben de neiging om eerder naar bed te gaan en vroeger op te staan. Deze veranderingen leiden vaak tot het maken van dutjes overdag, wat weer invloed kan hebben op het slaappatroon.
Slaapstoornissen: definities en oorzaken
We spreken van een slaapstoornis wanneer slaapproblemen langer dan drie maanden aanhouden en de dagelijkse functionaliteit beïnvloeden. Bij ouderen kunnen slaapstoornissen het gevolg zijn van een combinatie van factoren zoals:
- Lichamelijke problemen: Pijn, longziekten of frequente toiletbezoeken tijdens de nacht.
- Psychosociale factoren: Stress, eenzaamheid, depressie, verminderde fysieke activiteit, en minder blootstelling aan daglicht.
- Medicatiegebruik: Bepaalde medicijnen kunnen de slaap verstoren.
- Omgevingsinvloeden: Ouderen zijn gevoeliger voor geluiden en andere omgevingsfactoren tijdens de slaap.
Diagnostiek van slaapstoornissen
Voor een nauwkeurige diagnose van slaapstoornissen is een grondige anamnese noodzakelijk. Vragenlijsten zoals de HSDQ en ISI of een slaapdagboek kunnen hierbij waardevolle inzichten bieden. Daarnaast is het belangrijk om medicatie- en middelengebruik uit te vragen, evenals de aanwezigheid van lichamelijke klachten of nachtmerries. De meest voorkomende slaapstoornissen bij ouderen zijn insomnie, slaapapneu en rusteloze benen.
Insomnie
Bij insomnie heeft een patiënt gedurende minimaal drie maanden minstens drie nachten per week moeite met in slaap komen, doorslapen of te vroeg wakker worden, wat leidt tot verminderde dagelijkse functionaliteit.
Slaapapneu
Slaapapneu wordt gekenmerkt door herhaalde onderbrekingen in de ademhaling tijdens de slaap, vaak gepaard gaand met luid snurken en overmatige slaperigheid overdag.
Rusteloze Benen Syndroom (RLS)
RLS veroorzaakt een oncomfortabel gevoel in de benen, wat voornamelijk ’s avonds of ’s nachts optreedt en tijdelijk verlicht wordt door beweging, maar daarna weer terugkeert.
Behandeling van slaapstoornissen bij ouderen
De behandeling van slaapstoornissen begint vaak met cognitieve gedragstherapie (CGT), vooral bij insomnie. CGT richt zich op het identificeren en veranderen van negatieve gedachten en gedragingen die de slaap verstoren. Slaaphygiëne en leefstijladviezen vormen een belangrijk onderdeel van deze behandeling, zoals het handhaven van regelmatige slaaptijden, het beperken van dutjes, en het creëren van een comfortabele slaapomgeving.
Bij slaapapneu kan een CPAP-apparaat (Continuous Positive Airway Pressure) of een mondprothese worden voorgeschreven om de luchtwegen open te houden. Voor rusteloze benen en REM-slaapgedragsstoornissen kan medicatie noodzakelijk zijn, hoewel deze met voorzichtigheid moet worden voorgeschreven aan ouderen vanwege mogelijke bijwerkingen.
Medicatie
Hoewel medicatie soms noodzakelijk kan zijn, wordt aanbevolen om het gebruik ervan bij ouderen te minimaliseren vanwege de risico’s op bijwerkingen zoals valgevaar en afhankelijkheid. Melatonine wordt vaak zonder recept gebruikt, maar het gebruik moet zorgvuldig worden overwogen vanwege de mogelijkheid van verkeerde doseringen of onjuiste timing.
Richtlijnen
De door V&VN ontwikkelde richtlijn ondersteunt bij het vergroten van kennis over gezonde slaap en slaapproblemen en biedt praktische handvatten voor het toepassen van deze richtlijnen in de praktijk. Ontdek de nuttige tools van V&VN die zijn ontworpen om te helpen bij de implementatie van de richtlijn “Zorg voor gezonde slaap en slaapproblemen“.
Meer dan de helft van de patiënten die met slaapproblemen naar de huisarts gaat, krijgt slaapmedicatie voorgeschreven. Hoewel het voorschrijven van een slaappil vaak sneller is dan een gedragsmatige aanpak, blijkt op de lange termijn juist die gedragsmatige behandeling effectiever te zijn. In de herziene NHG-Standaard Slaapproblemen wordt het voorschrijven van slaapmedicatie dan ook alleen nog in uitzonderlijke gevallen aanbevolen. De standaard biedt nu meer concrete richtlijnen voor de gedragsmatige behandeling van slapeloosheid.
Veelgestelde vragen
1. Hoe onderscheid ik slaapproblemen van een slaapstoornis bij mijn oudere patiënten?
Een slaapstoornis wordt gekenmerkt door aanhoudende klachten gedurende drie maanden of langer, met een duidelijke impact op het dagelijks functioneren. Het uitvragen van de slaapgeschiedenis en het gebruik van specifieke vragenlijsten kan hierbij helpen.
2. Wat zijn de eerste stappen in de behandeling van insomnie bij ouderen?
Begin met niet-medicamenteuze interventies zoals cognitieve gedragstherapie, slaaphygiëne, en leefstijladvies. Medicatie moet pas overwogen worden als deze interventies onvoldoende effect hebben.
3. Wanneer is het gebruik van slaapmedicatie gerechtvaardigd bij ouderen?
Slaapmedicatie kan overwogen worden in acute situaties, maar langdurig gebruik moet worden vermeden vanwege de risico’s op bijwerkingen en afhankelijkheid.
