Doelgroep en indicatie
De behandeling SlimSlapen is ontwikkeld voor jongeren van 12 tot en met 19 jaar met een aanhoudende vorm van insomnia. Het gaat om klachten zoals moeite met inslapen, doorslapen of vroeg wakker worden. Deze klachten moeten minimaal drie maanden aanwezig zijn en ten minste drie keer per week voorkomen. De jongeren ervaren hierdoor beperkingen in hun dagelijks functioneren.
De diagnose insomnia wordt vastgesteld tijdens een face-to-face intakegesprek, waarbij ook gebruik gemaakt kan worden van vragenlijsten zoals de Holland Sleep Disorder Questionnaire (HSDQ) en de Chronic Sleep Reduction Questionnaire (CSRQ). De behandeling is niet geschikt voor jongeren met een verstandelijke beperking, vanwege de vereiste zelfwerkzaamheid.
Opzet en methodiek
SlimSlapen is gebaseerd op cognitieve gedragstherapie (CGT) en wordt aangeboden als groepssessie of internetbehandeling. Beide varianten bestaan uit zes wekelijkse sessies van 90 minuten, met een extra sessie na twee maanden. Jongeren kiezen zelf de vorm die het beste bij hen past.
De behandeling is opgebouwd rondom vaste technieken die direct gericht zijn op het verbeteren van slaapgedrag en -gedachten. Hierbij ligt de nadruk op praktische toepassing, zelfinzicht en geleidelijke gedragsverandering. De volgende onderdelen komen aan bod:
Slaapeducatie en slaaphygiëne
Jongeren krijgen uitleg over slaapmechanismen, slaapbehoeften en slaapstadia. Aan de hand van concrete voorbeelden en opdrachten wordt gewerkt aan het verbeteren van gewoonten die slaap verstoren, zoals schermgebruik voor het slapen of onregelmatige bedtijden.
Stimuluscontrole en tijdrestrictie
Door middel van stimuluscontrole leren jongeren het bed opnieuw te associëren met slapen, in plaats van met wakker liggen. De slaapduur wordt aanvankelijk beperkt om de slaapefficiëntie te verhogen, waarna deze stapsgewijs wordt uitgebreid op basis van individuele slaapdagboekgegevens.
Cognitieve herstructurering
Disfunctionele gedachten over slaap worden besproken en omgevormd tot helpende overtuigingen. Denk aan het doorbreken van het idee dat een slechte nacht onvermijdelijk leidt tot een slechte schooldag. Dit gebeurt via oefeningen, voorbeeldvideo’s en zelfreflectie.
Ontspanningstechnieken
Tijdens de sessies worden ontspanningsoefeningen zoals een bodyscan of spierontspanning aangeboden. Jongeren krijgen ook geluidsopnames mee om zelfstandig thuis te oefenen, wat bijdraagt aan een rustige overgang naar de slaap.
Uitvoering en materialen
De groepstherapie wordt geleid door twee therapeuten in kleine groepen. De internetvariant bestaat uit interactieve webpagina’s, filmpjes, vragenlijsten en gepersonaliseerde feedback van een vaste therapeut. Beide vormen maken gebruik van slaapdagboeken, waarin jongeren hun slaappatronen bijhouden.
Voor professionals is een behandelprotocol beschikbaar. Zij worden getraind in een eendaagse workshop. Ouders ontvangen een informatiegids om hun kind thuis ondersteunend te begeleiden, zonder de autonomie van de jongere te ondermijnen.
Resultaten en wetenschappelijke onderbouwing
De effectiviteit van SlimSlapen is onderbouwd door meerdere studies, waaronder een grootschalig gerandomiseerd onderzoek uitgevoerd aan de Universiteit van Amsterdam. De resultaten tonen aan dat zowel de groeps- als internetbehandeling leidt tot aanzienlijke verbeteringen in slaapkwaliteit, cognitief functioneren en psychisch welzijn, tot wel een jaar na de behandeling.
Naast onderzoek in gecontroleerde omstandigheden, is de werking ook bevestigd in de dagelijkse praktijk. Dit maakt SlimSlapen een breed inzetbare interventie die aansluit bij de behoeften van jongeren en behandelaren.
Betrokkenheid jongeren
Bij de ontwikkeling van het programma zijn jongeren zelf betrokken geweest. Ze gaven aan behoefte te hebben aan een serieuze benadering en praktische hulpmiddelen. Op basis van hun feedback is de toon van het materiaal aangepast en is gekozen voor een opzet die jongeren als serieus gesprekspartner benadert.
Samenvatting
SlimSlapen is een goed onderbouwde, toegankelijke interventie voor jongeren met insomnia. Door de combinatie van psycho-educatie, gedragsmatige aanpassingen en cognitieve technieken krijgen jongeren handvatten om hun slaapproblemen zelfstandig aan te pakken. De keuze tussen groeps- en internetbehandeling bevordert de motivatie en betrokkenheid, terwijl de effecten op slaap en functioneren aantoonbaar positief zijn.
