Slaapapneu is een veelvoorkomende maar vaak onderkende aandoening in de huisartsenpraktijk. Het wordt gekenmerkt door herhaalde episoden van ademhalingsstilstand tijdens de slaap, wat kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. In dit artikel wordt uitgelegd wat slaapapneu is, hoe u het kunt herkennen, welke diagnostische tools beschikbaar zijn en wat de behandelingsopties zijn.
Naar schatting heeft 4% van de mannen en 2% van de vrouwen slaapapneu.
Wat is slaapapneu?
Slaapapneu is een slaapstoornis waarbij de ademhaling van de patiënt herhaaldelijk stopt en start tijdens de slaap. Dit kan leiden tot een verstoorde slaap en vermoeidheid overdag, evenals ernstige complicaties zoals hypertensie, hartziekten en beroertes.
Types van slaapapneu
Obstructieve slaapapneu syndroom (OSAS)
Het Obstructief Slaapapneu Syndroom (OSAS) is de meest voorkomende vorm van slaapapneu. Bij OSAS wordt de luchtstroom geblokkeerd door een tijdelijke afsluiting van de bovenste luchtwegen, vaak veroorzaakt door verslapping van de spieren in de keel. Deze blokkade leidt tot ademstops, waarna de persoon vaak met een schok wakker wordt om weer te ademen.
Een veelgehoorde klacht is dat personen met OSAS overdag in slaap vallen door ernstige vermoeidheid. Verder is er een hoger risico op een verhoogde bloeddruk, hart- en vaatziekten, zoals boezemfibrilleren, en diabetes mellitus (suikerziekte).
Overgewicht speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van OSAS, maar ook slanke mensen kunnen OSAS hebben. Daarnaast kan roken ook een rol spelen.
Centraal slaapapneu syndroom (CSAS)
Bij Centraal Slaapapneu Syndroom (CSAS) ontstaat het probleem niet door een blokkade, maar doordat het ademhalingscentrum in de hersenen tijdelijk geen signalen naar de ademhalingsspieren stuurt. Dit leidt eveneens tot ademstops, maar de oorzaak ligt dus dieper in het centrale zenuwstelsel.
CSAS kan het gevolg zijn van hersenbeschadiging en ook voorkomen in combinatie met OSAS.
Complexe slaapapneu
Een derde vorm van slaapapneu is een combinatie van OSAS en CSAS, waarbij zowel obstructieve als centrale factoren een rol spelen.
Symptomen van slaapapneu
Het herkennen van slaapapneu kan een uitdaging zijn, vooral omdat patiënten zich vaak niet bewust zijn van hun symptomen. Enkele veelvoorkomende symptomen die u als huisarts moet overwegen zijn:
- Luid snurken: Vaak het meest voorkomende symptoom van OSA.
- Overmatige slaperigheid overdag: Door de fragmentatie van de slaap ervaren veel patiënten chronische vermoeidheid.
- Wakker worden met een droge mond of hoofdpijn: Deze symptomen kunnen wijzen op ademhalingsproblemen tijdens de slaap.
- Frequent nachtelijk ontwaken: Vaak door kortademigheid of gevoel van verstikking.
- Prikkelbaarheid en depressie: Door de constante verstoring van de slaap.
- Seksuele disfunctie: Zoals een verminderde seksuele lust of impotentie.
Niet iedereen met deze symptomen heeft slaapapneu, en niet iedereen met slaapapneu ervaart al deze symptomen.
Diagnose van slaapapneu
Het diagnosticeren van slaapapneu begint vaak met een grondige anamnese en lichamelijk onderzoek. Hoewel definitieve diagnose meestal plaatsvindt in een slaapcentrum, kan de huisarts een cruciale rol spelen in de vroege identificatie en doorverwijzing.
Bij vermoeden van slaapapneu wordt vaak een slaaponderzoek uitgevoerd, ook wel polysomnografie genoemd. Dit onderzoek kan thuis of in een slaapcentrum plaatsvinden en meet verschillende parameters zoals ademhaling, zuurstofgehalte in het bloed, en hersenactiviteit tijdens de slaap. Op basis van de resultaten kan de arts bepalen of er sprake is van slaapapneu en in welke mate.
Anamnese:
- Vraag naar slaapgewoonten, snurkgedrag, en slaperigheid overdag.
- Gebruik gevalideerde vragenlijsten zoals STOP-Bang vragenlijst of de Epworth Sleepiness Scale om de ernst van slaperigheid te meten.
Lichamelijk onderzoek:
- Let op tekenen van overgewicht, verhoogde nekomvang, en afwijkingen in de bovenste luchtwegen.
- Controleer de bloeddruk, aangezien hypertensie vaak voorkomt bij slaapapneu.
Polygrafie:
In sommige gevallen kan de huisarts een thuistest (polygrafie) of een uitgebreid slaapregistratieonderzoek (polysomnografie) voorschrijven om de ademhalingspatronen tijdens de slaap te meten.
Zowel centrale als obstructieve apneus kunnen tot bepaalde frequentie fysiologisch optreden. De meest gebruikte maat om slaapapneu te definiëren en de ernst te bepalen in de apneu-hypopneu index (AHI):
- Apneu: Men spreekt van een apneu wanneer de luchtstroom bij een ademhaling gemeten bij de mond of neus ten minste 90% afneemt ten opzichte van de gemiddelde flow bij eerdere ademhalingen.
- Hypopneu: Men spreekt van een hypopneu wanneer de flow met ten minste 30% afneemt ten opzichte van een gemiddelde ademhaling.
- AHI: Het aantal apneus en/of hypopneus die geregistreerd worden per uur in slaap.
De AHI kan worden uitgesplitst in een obstructieve component (OAHI) en een centrale component (CAHI). Bij kinderen wordt obstructieve slaap apneu (OSA) gedefinieerd als een OAHI van > 1/uur. Ook de ernst van OSA kan verder geclassificeerd aan de hand van de OAHI:
- Geen OSA: OAHI < 1/uur.
- Milde OSA: OAHI van 1 tot 5/uur.
- Matige OSA: OAHI tussen de 5 tot 10/uur.
- Ernstige OSA: OAHI > 10/uur.
Behandelopties voor slaapapneu
De behandeling van slaapapneu varieert afhankelijk van de ernst en het type van de aandoening. De huisarts speelt een sleutelrol in het managen van milde gevallen en het doorverwijzen van ernstige gevallen.
Een OAHI van > 1/uur in principe altijd pathologisch, maar behoeft niet altijd behandeld te worden. Wanneer kinderen klinische symptomen hebben suggestief voor OSA is het advies om bij een OAHI > 1/uur wel altijd behandeling te overwegen. Wanneer er sprake is van OAHI >5/uur is dan is de internationale consensus om behandeling te overwegen, ook in afwezigheid van klinische symptomen passend bij OSA.
Leefstijlveranderingen
Voor mensen met milde vormen van slaapapneu kunnen veranderingen in levensstijl effectief zijn. Dit kan het verliezen van overtollig gewicht omvatten, stoppen met roken, en het vermijden van alcohol en slaapmiddelen die de spierspanning in de keel verminderen.
- Gewichtsverlies: Bij patiënten met overgewicht kan gewichtsreductie leiden tot significante verbetering.
- Positietherapie: Voor sommige patiënten kan het vermijden van slapen op de rug helpen.
- Alcohol- en rokerijbeperking: Vermijden van alcohol en stoppen met roken kan de symptomen verminderen.
- Maaltijden: Gebruik geen zware maaltijd vlak voor het slapen.
- Stille reflux: Vermijd stille reflux (oprispingen van maagzuur tijdens de slaap) door met een extra hoofdkussen te slapen of door het hoofdeinde van het bed iets omhoog te zetten.
CPAP (Continuous Positive Airway Pressure)
Bij ernstigere vormen van slaapapneu kan een CPAP-apparaat (Continuous Positive Airway Pressure) nodig zijn. Dit apparaat houdt de luchtwegen open door middel van een constante stroom van lucht via een masker dat tijdens het slapen wordt gedragen.
Chirurgie
In sommige gevallen kan een operatie noodzakelijk zijn om fysieke obstructies in de luchtwegen te verwijderen, zoals vergrote amandelen of afwijkingen in de neusholte. Er zijn grofweg drie soorten operaties mogelijk:
- Neusoperatie.
- Keeloperatie.
- Halsoperatie.
- Soms is een combinatie van enkele ingrepen noodzakelijk.
Mondprothesen
Bij milde tot matige OSA kunnen mondprothesen die de onderkaak naar voren verplaatsen effectief zijn. Een MRA (Mandibulair Repositie Apparaat), een soort beugel die de onderkaak en tong naar voren houdt om de luchtweg open te houden.
Neusspreider
Dit is een klein hulpmiddel dat u in uw neus plaatst om de ademhaling door de neus te verbeteren. Het zorgt ervoor dat de ingang van de neusholte (de neusklep) wijder wordt. Er zijn verschillende modellen beschikbaar, en bijna elke drogist of apotheek biedt wel een eigen huismerk aan.
Neusspray
Bij wisselende neusverstopping door veranderende zwelling van het neusslijmvlies kan een neusspray verlichting geven. Sprays die zonder recept bij de drogist verkrijgbaar zijn, mogen alleen tijdelijk gebruikt worden. Met een recept kan de apotheek diverse sprays verstrekken die langer als onderhoudsbehandeling gebruikt kunnen worden.
Wat kan de patiënt zelf doen?
Naast de behandeling door een arts, zijn er ook maatregelen die de patiënt zelf kunt nemen om de symptomen van slaapapneu te verminderen. Zorg voor een goede slaaphygiëne door regelmatig te slapen, alcohol en cafeïne voor het slapengaan te vermijden en een koele, donkere slaapomgeving te creëren. Daarnaast kan het helpen om op de zij te slapen in plaats van op de rug.
De rol van de huisarts bij follow-up en doorverwijzing
Als huisarts bent u vaak het eerste aanspreekpunt voor patiënten met slaapapneu. Naast de initiële diagnose en behandeling, speelt u ook een belangrijke rol in de follow-up en het monitoren van de therapietrouw, vooral bij het gebruik van CPAP. Regelmatige controle en samenwerking met specialisten, zoals longartsen en KNO-artsen, zijn essentieel voor een succesvolle behandeling.
Veelgestelde vragen over slaapapneu
1. Hoe kan ik als huisarts slaapapneu herkennen bij mijn patiënten?
Patiënten kunnen symptomen melden zoals luid snurken, vermoeidheid overdag, ochtendhoofdpijn en concentratieproblemen. Een slaaponderzoek kan de diagnose bevestigen.
2. Wat zijn de risico’s als slaapapneu onbehandeld blijft?
Onbehandelde slaapapneu kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen zoals hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, beroertes en diabetes.
3. Welke behandelingen zijn het meest effectief voor slaapapneu?
De effectiviteit van de behandeling hangt af van de oorzaak en ernst van de slaapapneu. CPAP-apparaten, levensstijlveranderingen en chirurgie zijn veelgebruikte behandelingen.
