Wat is parasomnia?
Parasomnia omvat een reeks van ongebruikelijke gedragingen en bewegingen die tijdens de slaap plaatsvinden. Hoewel iemand met parasomnia er wakker uitziet, is diegene in werkelijkheid nog steeds in slaap en niet bewust van zijn of haar handelingen. Deze aandoeningen kunnen variëren van slaapwandelen tot nachtmerries, en komen vaak voor bij kinderen, maar kunnen ook volwassenen treffen.
Vormen van parasomnia
Confusional arousals
Bij confusional arousals wordt iemand plotseling wakker tijdens de slaap, vaak in de eerste helft van de nacht. Hierbij ervaart men verward gedrag en gedachten. In sommige gevallen kan dit gedrag opstandig zijn, waarbij de persoon tegenstribbelt of zelfs agressief reageert. Bij kinderen kan het lijken alsof ze door u heen staren zonder u echt te zien.
Slaapwandelen
Slaapwandelen is een van de bekendste vormen van parasomnia. Tijdens de slaap staat de persoon op en begint activiteiten uit te voeren, zoals het verplaatsen van meubels of uitvoeren van dagelijkse routinehandelingen. Dit gedrag vindt plaats terwijl de persoon niet volledig wakker is en zich de volgende dag niets herinnert.
Nachtangst (pavor nocturnus)
Nachtangst, ook wel pavor nocturnus genoemd, treedt op wanneer iemand tijdens de slaap plotseling rechtop gaat zitten en angstige geluiden maakt, zoals gillen of huilen. Vaak gaat dit gepaard met een versnelde ademhaling en zweten. Pogingen om de persoon te kalmeren worden meestal afgeweerd, soms zelfs met fysieke tegenwerking. De volgende ochtend is er vaak geen herinnering aan het incident, dat voornamelijk voorkomt in het eerste deel van de nacht.
REM-slaapgedragsstoornis
Bij een REM-slaapgedragsstoornis (REM sleep behaviour disorder) vertoont iemand vreemd gedrag tijdens de REM-slaap, de fase waarin dromen voorkomen. Normaal gesproken verlammen de spieren tijdens de REM-slaap, maar bij deze stoornis gebeurt dat niet, waardoor de persoon zijn dromen kan gaan ‘uitvoeren’. Dit gedrag kan variëren, maar is vaak agressief en komt overeen met de inhoud van de droom.
Nachtmerries
Nachtmerries zijn angstige dromen die gepaard gaan met sterke negatieve emoties, zoals angst en paniek. Meestal wordt iemand abrupt wakker en kan de droom nog helder herinnerd worden. Deze angstige dromen kunnen leiden tot slaapproblemen en vermoeidheid overdag. Nachtmerries kunnen zelfs leiden tot slapeloosheid wanneer iemand bang is om opnieuw te gaan slapen.
Slaapkreunen
Slaapkreunen is een parasomnia waarbij de persoon tijdens de slaap een geluid maakt dat lijkt op kreunen. Vaak is de persoon zich niet bewust van dit gedrag, maar de bedpartner kan dit opmerken. Slaapkreunen komt meestal voor zonder dat er andere symptomen aanwezig zijn.
Tandenknarsen (bruxisme)
Tandenknarsen, of bruxisme, is het onbewust over elkaar schuiven van de boven- en ondertanden tijdens de slaap. Dit kan leiden tot slijtage van het tandglazuur en tandproblemen. De tandarts is vaak degene die het tandenknarsen opmerkt tijdens een controle, en kan een bitje aanbevelen om verdere schade te voorkomen.
Ritmische bewegingen tijdens de slaap
Ritmische bewegingen tijdens de slaap, zoals bodyrocking of headbanging, zijn terugkerende, ritmische bewegingen die meestal voorkomen net voordat iemand in slaap valt of tijdens de overgang van wakker zijn naar slapen. Deze gedragingen worden vaak gezien bij jonge kinderen, maar kunnen soms aanhouden tot in de volwassenheid.
Diagnose en anamnese bij parasomnia
Bij het vermoeden van parasomnia is een gedetailleerde anamnese essentieel. De huisarts zal vragen stellen over de aard van de symptomen, zoals wanneer ze optreden, hoe vaak ze voorkomen, en of er triggers zijn zoals stress of slaapgebrek. Het is ook nuttig om te vragen naar slaapgewoonten, familiegeschiedenis van slaapstoornissen, en eventuele gebruik van medicatie of middelen die de slaap kunnen beïnvloeden. Vaak kan een slaapdagboek nuttig zijn, waarin de patiënt bijhoudt wanneer en hoe vaak de verschijnselen optreden.
Daarnaast kan de huisarts een lichamelijk onderzoek uitvoeren om andere medische oorzaken uit te sluiten die kunnen bijdragen aan parasomnia, zoals neurologische aandoeningen of slaapapneu. In sommige gevallen kan verwijzing naar een specialist, zoals een neuroloog of een slaapcentrum, nodig zijn voor verder onderzoek, inclusief een polysomnografie, waarbij de slaapcyclus en lichaamsfuncties tijdens de slaap worden gemonitord.
Behandeling en advies door de huisarts
De behandeling van parasomnia hangt af van de specifieke vorm en de ernst van de symptomen. In veel gevallen is geruststelling en educatie voldoende, vooral bij kinderen waarbij de aandoening vaak vanzelf verdwijnt met de leeftijd. Voor patiënten waarbij de symptomen frequent voorkomen of tot gevaarlijke situaties leiden, kan de huisarts verschillende behandelopties overwegen.
Het aanpassen van de slaapomgeving is een eerste stap. Dit kan inhouden dat gevaarlijke objecten uit de slaapkamer worden verwijderd, deuren worden afgesloten, en de slaapschema’s worden gestabiliseerd. Voor slaapwandelen kan het nuttig zijn om de slaaproutine te verbeteren en voor het slapengaan ontspanningstechnieken te gebruiken.
In sommige gevallen kan de huisarts medicatie voorschrijven, zoals slaapmiddelen of antidepressiva, vooral bij ernstige gevallen van REM-slaapgedragsstoornis of nachtangsten die niet reageren op andere behandelingen. Als tandenknarsen een probleem vormt, kan een bitje worden aanbevolen om verdere tandbeschadiging te voorkomen.
Naast medische interventies kan de huisarts ook gedragstherapie of psychologische begeleiding adviseren, vooral als stress of angst een onderliggende factor is. Slaaptherapie, zoals cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-I), kan helpen bij het verbeteren van de slaapkwaliteit en het verminderen van parasomnia-gerelateerde klachten.
Veelgestelde vragen
1. Hoe onderscheid ik parasomnia van andere slaapstoornissen tijdens de anamnese?
Bij het onderscheiden van parasomnia van andere slaapstoornissen, is het belangrijk om gedetailleerd te vragen naar het tijdstip en de aard van de symptomen. Parasomnieën zoals slaapwandelen of nachtangst treden vaak op in de eerste helft van de nacht en worden gekenmerkt door ongewoon gedrag dat de patiënt zich de volgende ochtend niet herinnert. Nachtmerries en REM-slaapgedragsstoornissen komen daarentegen meestal voor in de tweede helft van de nacht tijdens de REM-slaap en gaan gepaard met levendige droomherinneringen. Het gebruik van een slaapdagboek kan helpen om patronen te identificeren die op parasomnia wijzen.
2. Wanneer moet ik een patiënt met parasomnia doorverwijzen naar een specialist?
Een doorverwijzing naar een specialist, zoals een neuroloog of een slaapcentrum, is aan te bevelen wanneer de symptomen ernstig zijn, frequente verwondingen veroorzaken, of niet verbeteren met basisinterventies zoals slaapoptimalisatie. Ook als er sprake is van een vermoeden van onderliggende neurologische aandoeningen of als er complicaties ontstaan zoals ernstige slaapstoornissen, kan verdere diagnostiek en behandeling door een specialist nodig zijn.
3. Welke niet-medicamenteuze behandelingen kan ik als huisarts aanraden aan patiënten met parasomnia?
Niet-medicamenteuze behandelingen zijn vaak effectief bij parasomnia. Het creëren van een veilige slaapomgeving is essentieel, evenals het verbeteren van slaapgewoonten door vaste bedtijden, een rustige bedtijdroutine en het vermijden van slaapverstorende middelen zoals cafeïne en alcohol. Daarnaast kunnen ontspanningstechnieken zoals progressieve spierontspanning of ademhalingsoefeningen voor het slapengaan nuttig zijn. In sommige gevallen kan gedragstherapie of cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-I) worden overwogen om de slaapkwaliteit te verbeteren en de frequentie van parasomnia-episodes te verminderen.
