De patiënt die de spreekkamer binnenstapt, is meer dan zijn klacht. Want de patiënt brengt ook een familiegeschiedenis mee, een culturele achtergrond en een kijk op omgaan met ziekte en gezondheid. ‘Het is zinvol om te kunnen wisselen van perspectief en je in de ander te verplaatsen’, zegt Ollivieira. ‘Vaak kom je tot een beter besluit, omdat je echt naar de ander hebt geluisterd en het besluit is verrijkt met verschillende perspectieven.’
Iedereen gehoord
Een mooie theorie, maar wat levert dit op in de praktijk? Voorbeelden heeft de trainer, gespecialiseerd in inclusie en werken met verschil in machtsverhoudingen, te over. ‘Het kan dat je praktijk te groot wordt. Dan kun je aan je team voorstellen om te verbouwen of te verhuizen. Zeven van de tien mensen zijn voor verhuizen. Je kunt nu voor verhuizing kiezen, maar je kunt ervoor kiezen om ook de minderheid te horen. Zo kun je jouw besluit verrijken met hun input. Stel de vraag wat zij nodig hebben om mee te gaan, bijvoorbeeld een locatie in de buurt of een aparte ruimte voor de praktijkondersteuner.’
Tegenover elkaar
Deze deep democracy werkt ook in het contact met patiënten. Sterker nog, het kan het contact verbeteren zonder dat de consulttijd veel langer wordt. ‘Ik ben natuurlijk geen arts, maar ik denk dat het begint met te kijken wie er tegenover je zit. Dat kan iemand zijn die in zijn paspoort een man is, maar na een operatie door het leven gaat als vrouw. Maar ook een zwarte vrouw die niet aan de BMI-norm voldoet. Aan beiden kun je dezelfde vraag stellen: hoe is het met je? We hebben zo’n tien minuten, wat houdt je bezig? Door even te informeren naar hoe het thuis en op het werk gaat, zie je iemand in een bredere context en kom je toch snel tot de kern.’
Extra zorgvraag
Hoe kan de huisarts omgaan met patiënten die om extra diagnostiek vragen, bijvoorbeeld omdat ze het niet eens zijn met de diagnose waar de huisarts initieel aan denkt? ‘Toch is het ook dan zinvol om te luisteren en de wijsheid van de ander mee te nemen’, tipt Ollivieira. ‘Vervolgens kun je aangeven waarom je vanuit jouw expertise aan iets anders denkt en aanbieden om het bijvoorbeeld bij een collega te checken. Ook kun je schetsen wat de kansen zijn op succes van een uitgebreid onderzoek. En vraag verder: welke angst leeft er en kun je iemand ook geruststellen zonder extra zorg?’
Even koffie drinken
Ook zijn er patiënten die eigenlijk geen medische, maar sociale zorg nodig hebben. Zij komen vaak uit eenzaamheid naar de praktijk. Ollivieira: ‘In de Bijlmer voeden niet alleen ouders, maar de hele straat en buurt de kinderen op. We doen het samen. Dat principe kan ook goed werken in de zorg. Waarom moet de huisarts dit alleen oplossen? Op sommige plekken in de zorg zie je al gastheren of -vrouwen, vaak vrijwilligers, die mensen opvangen met een kopje koffie of thee en even een praatje maken. Dan kunnen mensen hun verhaal al doen. Sterker nog: deze doelgroep komt vaak niet voor een oplossing, maar voor aandacht.’
Wij-cultuur
Het kan ook precies andersom zijn. ‘Ouderen en migranten die in een wij-cultuur zijn opgegroeid, zijn groepen die niet zijn gewend om over hun gevoelens te praten. Zij vinden het moeilijk om te praten over wat hen persoonlijk bezighoudt. Maar ook dan kun je het gesprek verrijken met de wijsheid van de ander vanuit de familiehistorie, de cultuur of de levensovertuiging. Vraag bijvoorbeeld eens wat zij al zelf geprobeerd hebben, welke (zelf)zorgmiddelen ze van huis uit kennen en welke ervaringen ze daarmee hebben. Allemaal vragen die mensen helpen om zich gehoord te voelen vanuit hun eigen inbreng.’
Nee zeggen
Verder kan de huisarts patiëntwensen ook begrenzen vanuit de kracht van aandacht. ‘De patiënt horen en erkennen in zijn gevoel, betekent niet dat je de ander altijd zijn zin geeft’, zegt de trainer. ‘Dat kun je doen door te zeggen: ‘Het is lastig dat toe te zeggen, want…’ Zo neem je de ander mee in je overweging. Of stel een tegenvraag: welke andere ideeën zijn er, wat zou nog meer kunnen helpen?’
Een nieuwe fase
Tot slot verwacht Mireille Ollivieira dat we in een overgangsfase zitten. ‘We handelen nu nog vanuit een reflex: de huisarts ‘moet’ het weten en oplossen, terwijl de patiënt het niet weet. Ik denk dat als we de kracht van het verschil benutten, op een andere manier in gesprek gaan. Als je allebei wat inbrengt, is de huisarts is niet meer aan het werk voor, maar met de patiënt, en met meer mensen in de praktijk die samen zorgen dat de zorg overeind blijft. Tijd delen kan de aandacht voor de patiënt vermenigvuldigen, zonder dat alles op de schouders van de huisarts rust.’
Oefenen met het verrijken van perspectieven?
Tijdens het congres Cultuursensitieve zorg op vrijdag 7 juni 2024 verzorgt Mireille Ollivieira een lezing over het erkennen en benutten van de kracht van het verschil. Tijdens deze sessie leer je ook over spraakverwarring, cultuursensitief communiceren en het voeren van een slechtnieuwsgesprek.
tekst: Naomi van Esschoten
