De overgang is een fase waar elke vrouw vroeg of laat mee te maken krijgt. Hoewel opvliegers, stemmingswisselingen en slaapproblemen vaak de meeste aandacht krijgen, is er één klacht die zelden spontaan genoemd wordt, maar wel degelijk een grote impact kan hebben op het dagelijks functioneren én het zelfbeeld van vrouwen: nachtelijk urineverlies.
De stilte in de spreekkamer
In de huisartsenpraktijk komen vrouwen in de overgang regelmatig langs met uiteenlopende klachten. Soms wordt er gesproken over slecht slapen, prikkelbaarheid of een gevoel van controleverlies over het eigen lichaam. Zelden echter zal een vrouw direct vertellen dat ze ’s nachts in bed urine verliest. Schaamte, gêne of het idee dat dit er “gewoon bij hoort” zorgt ervoor dat deze klacht vaak onbesproken blijft. Toch kan het voor deze vrouwen een dagelijkse bron van stress zijn — of beter gezegd: een nachtelijke.
Hormonale veranderingen als onderliggende oorzaak
Wat veel vrouwen niet weten — en wat voor ons als huisarts relevant is om uit te leggen — is dat nachtelijk urineverlies vaak samenhangt met de hormonale veranderingen die de overgang kenmerken. De daling van het oestrogeen speelt hierin een centrale rol. Dit hormoon is namelijk van invloed op de structuur en functionaliteit van de bekkenbodem, de blaaswand en de slijmvliezen van de urethra en vagina.
Door de afname van oestrogeen wordt het weefsel droger, minder elastisch en gevoeliger voor infecties. De bekkenbodemspieren verslappen en de prikkelbaarheid van de blaas neemt toe. Samen zorgt dit voor een verhoogde kans op incontinentieklachten, waaronder juist ’s nachts onverwacht urineverlies. Vrouwen worden hier soms wakker van, maar niet altijd. En dat maakt het extra vervelend: een nat bed in de ochtend, zonder dat ze zich bewust waren van de lozing.
Van symptoom naar diagnose
Wanneer een vrouw zich wél uitspreekt over haar klachten, is het aan ons om verder te vragen. Gaat het om een plotselinge drang (urgency)? Verliest ze urine bij hoesten of lachen (stressincontinentie)? Is er sprake van een combinatie? En hoe vaak komt het voor?
Een eenvoudig hulpmiddel hierbij is het mictiedagboek: een laagdrempelig, inzichtgevend instrument dat snel patronen blootlegt. Ook urineonderzoek is aan te raden, vooral om infecties of andere oorzaken uit te sluiten. En vergeet de context niet: gebruikt ze bijvoorbeeld plaspillen? Drinkt ze veel koffie of alcohol voor het slapengaan?
Een persoonlijke aanpak
De behandeling van nachtelijk urineverlies is niet standaard. Wat voor de één werkt, is voor de ander misschien ineffectief of niet vol te houden. Daarom is het belangrijk om samen met de vrouw te kijken wat haalbaar en wenselijk is.
Een goed begin is vaak een uitleg over de rol van hormonen in de overgang en hoe deze invloed hebben op de blaas en bekkenbodem. Dit normaliseert de klacht — het hoort er weliswaar bij, maar dat betekent niet dat er niets aan te doen is.
Afhankelijk van de ernst en oorzaak kunnen bekkenbodemoefeningen, het aanpassen van vochtinname en leefstijl of het gebruik van lokale oestrogenen verlichting geven. In specifieke gevallen kunnen ook medicijnen als mirabegron of desmopressine overwogen worden, maar dit vereist zorgvuldige afweging.
Verwijzing naar een bekkenfysiotherapeut, uroloog of gynaecoloog kan nodig zijn als klachten persisteren of complex zijn. En het allerbelangrijkste: blijf het gesprek openhouden. Vrouwen in deze levensfase hebben vaak meerdere klachten tegelijk. Door actief en empathisch naar dit onderwerp te vragen, maak je de drempel lager en laat je zien dat hun zorgen serieus genomen worden.
Tot slot
Nachtelijk urineverlies is geen uitzondering, maar eerder een onderschatte klacht bij vrouwen in de overgang. Als huisarts kunnen we hier het verschil maken — niet alleen door medische kennis, maar vooral door een luisterend oor, een open houding en maatwerk in de zorg.
