Wat zijn de oorzaken van het ontstaan van parodontitis?
Teeuw: “De oorzaken hebben wij ondergebracht in verschillende groepen. De hoofdgroepen zijn; erfelijkheid, microbioom (alle micro-organismen) en leefstijlfactoren. Daarbij kunnen in sommige gevallen nog twee andere oorzaken genoemd worden zoals: lichamelijke ziekten, hierbij valt te denken aan diabetes. Ook medicatie kan van invloed zijn en zo is er ook nog een groep overige aspecten. Dan kan het gaan om lokale mondfactoren zoals overbelasting, klemmen, overhangende restauraties, endo’s, et cetera. Dat parodontitis kan ontstaan is altijd een combinatie van bovengenoemde factoren en de verhouding is per patiënt verschillend. Bijvoorbeeld een patiënt is niet echt vatbaar, maar heeft wel een slechte mondhygiëne en rookt. Het kan ook andersom zijn. Iemand heeft een relatief goede mondhygiëne, maar is heel vatbaar voor infecties. Dat vraagt om een ander behandelplan. Te bedenken dat wij in de jaren 80 en 90 ons voornamelijk focusten op het idee dat parodontitis alleen een gevolg was van niet goed poetsen. Nu kijken we daar anders tegenaan. Bij eenzelfde mondhygiëne zie je bij de ene patiënt parodontitis en bij de ander niet.
Hoe is het onderzoek, waarin de relatie wordt onderzocht tussen parodontitis en diabetes en hart- en vaatziekten ontstaan?
“De biologische link met hart- en vaatziekten is dat je door parodontitis chronisch verhoogde ontstekingswaarden in het bloed kunt krijgen. Chronisch verhoogde ontstekingswaarden dragen bij aan een hoger risico voor hart- en vaatziekten. Parodontitis zou dus zo kunnen bijdragen aan het risico op het ontstaan of verergeren van hart- en vaatziekten. Hier is echter nog wel veel meer onderzoek voor nodig! Naast hart- en vaatziekten heeft ook diabetes de laatste decennia veel aandacht gekregen. Uit onderzoek blijkt dat een slechte suikerregulatie bijdraagt aan het ontstaan of verergeren van parodontitis. Daarnaast lijkt parodontitis, via de weg van ontsteking, in sommige gevallen ook weer te zorgen voor een slechte suikerregulatie bij diabetespatiënten.
Op welke manier bent u bij betrokken?
“Door mijn interesse als medisch bioloog en tandarts benadruk ik de relatie tussen parodontitis, diabetes en hart- en vaatziekten. Dat de gezondheid van het lichaam effect kan hebben op de mondgezondheid en vice versa, vind ik uitermate interessant.
”Wat is de rol van de algemeen praktiserend tandarts bij de signalering van diabetes bij een patiënt met parodontitis?
“De set-up van de algemene tandartspraktijk speelt een veel grotere rol in de preventie dan bij een huisarts. Gemiddeld bezoekt een patiënt 1 à 2 keer per jaar de tandarts. Een huisarts ziet niet elke patiënt regulier. De tandarts, mondhygiënist en preventieassistent leveren eerstelijns zorg waarbij leefstijlfactoren bespreekbaar kunnen worden gemaakt. Afwijkingen in de mond kunnen een teken zijn van een onderliggend ziektebeeld. Zo hebben wij aangetoond dat mensen met parodontitis vaker een verhoogde bloedsuikerwaarde hebben, wat al mogelijk kan duiden op de aanwezigheid van diabetes. Vanwege de preventieve set-up van de tandartspraktijk zou het screenen op welvaartsziekten een nieuw aspect voor het volledige tandheelkundige team kunnen worden.”
Hoe heb je contact gezocht met praktiserende tandartsen om bovenstaande gestalte te geven?
“We hebben folders ontwikkeld over de relatie tussen diabetes en mondgezondheid. We geven lezingen en cursussen om bewustwording te creëren bij de algemeen praktiserend tandarts. Voor huisartsen is de richtlijn diabetes aangepast, waarbij enigszins gelet moeten worden op de mondgezondheid. Martijn Verhulst, een promovendus bij de vakgroep parodontologie, doet onderzoek in samenwerking met 24 huisartsen om de implementatie van mondgezondheid vorm te geven binnen de goed georganiseerde diabeteszorg.”
Kunt u het onderzoek en de resultaten hiervan nader toelichten?
“De diabeteszorg in Nederland richt zich op de preventie en eventuele behandeling van complicaties. Tot voor kort waren de orale complicaties hierin niet opgenomen. Vanaf 2013 is er officieel aandacht gekomen voor orale complicaties ten gevolge van de ziekte diabetes. Het blijkt tot op heden echter moeilijk te zijn om de aandacht hiervoor praktisch vorm te geven. Het ontbreekt de huisarts vaak aan kennis over mondgezondheid. Daarom zijn wij een onderzoek gestart hoe we op een efficiënte en doelgerichte manier de medische en tandheelkundige professie kunnen laten samenwerken. Uit de eerste resultaten blijkt dat als een huisarts of praktijkondersteuner de patiënt eenvoudig wijst op het belang van een goede mondgezondheid, de patiënt regelmatiger naar de tandarts gaat en mondgezondheid gerelateerde kwaliteit van leven al verbeterd. Het hoeft dus helemaal niet zo ingewikkeld te zijn.”
Relatie diabetes en paradontitis
“Daarnaast zijn we op onze afdeling ook bezig met onderzoek naar de relatie parodontitis en diabetes. Diabetes blijft vaak in de eerste jaren onopgemerkt omdat de patiënt nog geen klachten ervaart en kan zo ongemerkt al veel schade in het lichaam veroorzaken. Als het nu zo is dat parodontitis een complicatie van de ziekte is, zou het dus ook zo kunnen zijn, dat een patiënt met parodontitis mogelijk onderliggende diabetes heeft. Vanuit die gedachte, zou de tandheelkundige professie dus ook een signalerende rol kunnen hebben voor wat betreft diabetes mellitus. Uit ons onderzoek bleek inderdaad dat bij mensen met parodontitis de kans groter was op het hebben van diabetes dan patiënten zonder parodontitis. Daarnaast bleken veel van deze mensen nog niet te weten dat ze suikerziekte hadden. Ik denk daarom ook dat het tandheelkundige team in de toekomst een belangrijke rol kan gaan spelen in het vroeg signaleren van lichamelijke ziekten.”
Kunt u een casus beschrijven van een patiënt die bij uw onderzoek betrokken is?
“Een patiënt verscheen bij ons met ernstige parodontitis, waarbij we niet begrepen waarom de parodontitis zo ernstig was. De patiënt had niet de bekende leefstijlfactoren, had een goede mondhygiëne en zover wij konden beoordelen leek de erfelijkheid ook geen grote rol te spelen. Het resultaat van de initiële behandeling bleek ondanks alle goede inzet tegen te vallen. Dat was voor ons reden om de patiënt te verwijzen naar zijn huisarts voor controle op de aanwezigheid van een onderliggend ziektebeeld. Uit de bloedwaarden bleek dat de patiënt aan een diabetes leed, zonder dat hij daar van op de hoogte was.”
Is er voor mensen met diabetes een verhoogde kans op schimmelinfecties, een droge mond en cariës? Zo ja, wat is hier de oorzaak van?
“De meeste studies tonen aan dat diabetespatiënten vaker last hebben van een slechtere mondgezondheid. Hoewel deze observatie redelijk eenduidig is, zijn er nog te weinig studies die daadwerkelijk causaliteit aantonen. Het zou ook kunnen dat de onderliggende factoren, zoals leefstijl, een belangrijke rol spelen in de overlap van diabetes met een slechte mondgezondheid.”
Is uit onderzoek van de ACTA gebleken dat de aanwezigheid van parodontitis het risico op hart- en vaatziekten verhoogt?
“Dat is niet aangetoond. Uit patiëntendossiers van bijna 60.000 patiënten bleek dat mensen met ernstige parodontitis vaker ook bekend waren met hart- en vaatziekten ten opzichte van patiënten zonder parodontitis. Hoewel de associatie duidelijk werd aangetoond, kon er niets gezegd worden over een eventueel causaal verband. Geen onderzoek heeft aangetoond dat parodontitis causaal verbonden is aan hart- en vaatziekten. Wel laten enkele behandelstudies zien dat als je parodontitis behandeld het een mogelijk positief effect kan hebben op de ontstekingswaarden in het lichaam en de conditie van de bloedvaten. Of deze verbetering ook daadwerkelijk leidt tot minder hart- en vaatziekten is nooit aangetoond.
En diabetes?
Iets sterker lijkt het verband met diabetes te zijn. Wanneer je parodontitis bij diabetespatiënten behandelt, lijkt dit gemiddeld een positief effect te hebben op de bloedsuikerregulatie. Maar rookt iemand of hij heeft overgewicht dan is dit resultaat een stuk minder of zelfs niet aanwezig. De uitdaging is om deze complexe factoren op te helderen. Waarom zien we bij de één wel en de ander geen duidelijke samenhang tussen lichamelijke- en mondgezondheid. Wat wel algemeen aanvaard is, is dat veel ziekten zo complex zijn dat voorkomen beter dan genezen is. In de preventie kan het tandheelkundig team een zeer belangrijke rol spelen. Wij zien onze patiënten vaak al van jongs af aan. Laten we dat aspect benutten.”
Wijnand Teeuw is sinds 2008 werkzaam bij de ACTA. Hij is parodontoloog, medisch bioloog en hoofd van de kliniek voor parodontologie. Verder is hij werkzaam als opleider binnen de MSc-opleiding tot parodontoloog en doet hij onderzoek naar de relatie tussen parodontitis en de algemene gezondheid van mensen.
Bron en beeld: Standby, Uitgave 5/2018
