‘Elke huisarts herkent het klassieke hartinfarct waarbij een kransvat verstopt raakt door een ruptuur in een verdikking van de vaatwand. Hierbij wordt het bloedvat afgesloten door een stolsel en is het duidelijk hoe te behandelen’, stelt Wittekoek. ‘Bij vrouwen komt dit type hartfinfarct veel minder voor. Zij komen ook met atypische klachten: geen pijn op de borst, maar met diffusere klachten als kortademigheid, oververmoeidheid en slaapproblemen. Bij hen gaat dan ook om hartinfarcten van een ander type, zoals door een vaatspasme of een plotselinge scheur in een kransvat. Dat herkent de huisarts minder snel. Hierdoor krijgen vrouwen dikwijls pas later hulp. Bovendien is bij deze vormen is dotteren of een stent plaatsen niet het beste beleid.’
Achterlopen
Voor Janneke Wittekoek reden om zich al twintig jaar hard te maken voor het vrouwenhart. ‘Soms denk ik: ik val in herhaling. Maar de NHG-Standaard is nog niet aangepast op de nieuwste wetenschappelijke inzichten; ook in de cardiologie zijn we nog bezig om de richtlijnen aan te passen. Op andere gebieden loopt zelfs de bewijsvoering nog achter, zoals voor het aanpassen van de dosering van medicatie voor vrouwen. Zo weten we uit ervaring dat vrouwen gevoeliger zijn voor stress, hormonale schommelingen en bijwerkingen van medicatie. Zowel in de peri- als post-menopauzale levensfase. Het kan dan verstandig zijn om, in overleg, bijvoorbeeld te beginnen met een lagere dosering van een bepaald middel. Maar dat vraagt om te durven afwijken van de richtlijnen.’
Hormonen en hart
En daarom zet Wittekoek zich in haar lezingen, nascholingen en boeken in voor o.a.meer aandacht in de spreekkamer voor de sekseverschillen op cardiologisch gebied. ‘Bij vrouwen kan verkramping van de hartvaten bijvoorbeeld optreden door overgangsklachten. Deze vrouwen ziet de huisarts veel op het spreekuur. Dan is het belangrijk om deze klachten te herkennen, de risicofactoren te kennen en ook aandacht te besteden aan hormonen. Denk bijvoorbeeld aan hormoontherapie, slaap en bijvoorbeeld het behandelen van overgewicht, een te hoog cholesterol of een te hoge bloeddruk. Tijdens nascholingen geef ik hier concrete handvatten voor.’
Mentale balans
Ook een mentale balans is van belang. ‘Stress is gelieerd aan hartklachten. In onze maatschappij hebben we een 24-uurseconomie en staan vrouwen voortdurend blootgesteld aan prikkels. Naast goede bloeddruk- en cholesterolwaarden is het dus ook van belang dat vrouwen leren om voor ontspanning te zorgen. Door vaker nee te zeggen, de agenda minder vol te plannen en af en toe gewoon rust te nemen. De vrouw is de enige die dit kan veranderen, maar de huisarts kan haar hier wel op wijzen.’
Weerstand
Dat brengt haar automatisch op het onderwerp leefstijl. Daar wordt veel op gewezen, maar de ervaring in de praktijk is weerbarstig. Huisartsen merken dat de wil tot verandering er vaak wel is, maar gewicht verliezen of stoppen met roken niet zo eenvoudig is. Is dat een reden het onderwerp maar te laten rusten? Zeker niet, vindt de cardioloog. ‘Als de klachten ontstaan door leefstijl of die factoren meespelen, moet je het erover hebben. En ja, je kunt te maken krijgen met weerstand. Maar ik voer tien keer liever een leefstijlgesprek dan een slechtnieuwsgesprek.’
Guilty pleasure
Bovendien hoeft de huisarts het niet alleen te doen. ‘Leefstijlgeneeskunde is volop in ontwikkeling en veel meer een thema dan tien jaar geleden. Je kunt gebruikmaken van boeken over gespreksvoering en er zijn leefstijlcoaches, diëtisten en fysiotherapeuten die de begeleiding kunnen verzorgen. Maar om richting te geven aan je beleid, helpt het om het persoonlijk te maken. Ik vraag bijvoorbeeld: “Wat is nou jouw guilty pleasure?” of: “Wat heb je gisteren nou precies gegeten?”. Zulke vragen helpen om goed geïnformeerd te raken over iemands voedselkeuzes. Dat geldt ook voor andere leefstijlfactoren zoals roken of alcoholgebruik. Het kost één keer meer consulttijd, maar dan weet je wel welke leefstijlinterventie effectief kan zijn.’
Mannenhart
Over gepersonaliseerd beleid gesproken: niet alleen het vrouwenhart verdient aandacht, maar ook het mannenhart. Reden dat Janneke Wittekoek nu aan een boek werkt over de specifieke fysiologie en pathologie van het mannenhart. ‘De planning is dat dit boek verschijnt vlak voor Vaderdag in 2025’, zegt ze met een lach. ‘Want we willen uiteindelijk toe naar persoonlijke geneeskunde met een betere gezondheid voor vrouwen én voor mannen.’
Alle ins en outs over het vrouwenhart?
Tijdens congres Het Vrouwenhart op dinsdag 26 november belicht cardioloog Janneke Wittekoek hoe de huisarts eerder atypische klachten kan signaleren, zowel in de peri- als post-menopauzale levensfase. Ook is er aandacht voor vrouwspecifieke risicofactoren in het cardiovasculair risicomanagement en effectieve leefstijlinterventies.
Ja, ik wil naar dit congres!
tekst: Naomi van Esschoten
