Muggenoverdraagbare ziekten

Muggenoverdraagbare ziekten in Nederland en daarbuiten

In Nederland is het risico op door muggen overgedragen ziekten laag. Toch werd in 2020 voor het eerst een infectie met het Westnijlvirus vastgesteld bij een persoon die dit in Nederland had opgelopen. In tropische en subtropische gebieden is de kans op infectie door muggenbeten veel groter, en reizigers kunnen ziekten zoals dengue, malaria en chikungunya mee terugnemen. Het is daarom belangrijk dat huisartsen alert zijn op symptomen bij patiënten die recent in risicogebieden zijn geweest.

Hoe worden ziekten door muggen overgedragen?

Muggen kunnen ziekten verspreiden door het overbrengen van virussen, bacteriën of parasieten. Alleen vrouwelijke muggen voeden zich met bloed, omdat ze eiwitten nodig hebben voor de rijping van hun eieren. Wanneer een mug een besmet dier of mens bijt, kan zij ziekteverwekkers opnemen. Deze kunnen zich vervolgens ontwikkelen in de mug en bij een volgende beet worden overgedragen op een nieuwe gastheer.

Wereldwijd zijn er ongeveer 3500 muggensoorten, waarvan slechts een klein deel infectieziekten kan overdragen. De meest voorkomende ziekten die door muggen worden verspreid, zijn malaria, dengue, chikungunya, Westnijlkoorts en het zikavirus. Welke ziekte wordt overgebracht, is afhankelijk van de muggensoort.

Veelvoorkomende muggenziekten en hun kenmerken

Westnijlkoorts

Het Westnijlvirus wordt overgedragen door muggen die eerder een besmette vogel hebben gebeten. De ziekte kan bij mensen milde griepachtige klachten veroorzaken, maar in sommige gevallen leiden tot ernstige neurologische complicaties, zoals encefalitis of meningitis. Huisartsen moeten alert zijn op symptomen bij patiënten met onverklaarde koorts en neurologische klachten, vooral in de nazomer en herfst.

Dengue (knokkelkoorts)

Dengue wordt veroorzaakt door een virus dat voorkomt in tropische en subtropische gebieden. Symptomen zijn onder andere hoge koorts, spier- en gewrichtspijn en huiduitslag. In ernstige gevallen kan dengue hemorragische koorts ontstaan, wat gepaard gaat met bloedingen en een verhoogd risico op shock. Huisartsen moeten bij reizigers met koorts differentiaaldiagnostisch rekening houden met dengue, vooral als zij uit Azië, Zuid-Amerika of Afrika komen.

Chikungunya

Chikungunya veroorzaakt koorts en hevige gewrichtspijn, die weken tot maanden kan aanhouden. De ziekte wordt verspreid door muggen die overdag steken en komt voor in dezelfde regio’s als dengue. Patiënten kunnen ook huiduitslag en vermoeidheid ervaren. Hoewel de ziekte doorgaans niet dodelijk is, kan de langdurige gewrichtspijn de levenskwaliteit aanzienlijk beïnvloeden.

Malaria

Malaria wordt veroorzaakt door Plasmodium-parasieten die door de beet van een Anopheles-mug het lichaam binnendringen. Symptomen zijn koorts, koude rillingen, zweten, spierpijn en hoofdpijn. In ernstige gevallen kan malaria leiden tot orgaanfalen en overlijden. Huisartsen moeten alert zijn bij patiënten die recent in een malariagebied zijn geweest en zich melden met koorts.

Zika

Het zikavirus wordt overgedragen door muggen in tropische en subtropische gebieden. Hoewel de meeste infecties mild verlopen, kan het virus bij zwangere vrouwen ernstige complicaties veroorzaken, zoals microcefalie bij het ongeboren kind. Huisartsen moeten zwangere patiënten die in een zika-risicogebied zijn geweest informeren over mogelijke risico’s en, indien nodig, verder onderzoek laten doen.

Diagnostiek en behandeling

Consult en anamnese

Bij patiënten met koorts en andere infectiegerelateerde klachten is het belangrijk om te vragen naar recent verblijf in (sub)tropische gebieden. De exacte verblijfplaats en duur van het verblijf kunnen helpen bij het inschatten van het risico op een specifieke muggenziekte.

Diagnostiek

Afhankelijk van de symptomen en reisanamnese kan diagnostiek nodig zijn. Mogelijke tests omvatten:

• Bloedonderzoek: Voor het aantonen van specifieke virussen, parasieten of antilichamen.
• Snelle diagnostische testen: Voor malaria kan een snelle test vaak direct uitsluitsel geven.
• PCR-testen: Om virusinfecties zoals dengue, chikungunya of zika te bevestigen.

Behandeling

De behandeling verschilt per ziekte:

• Westnijlkoorts, dengue, chikungunya en zika: Geen specifieke antivirale behandeling, alleen symptomatische therapie.
• Malaria: Afhankelijk van de parasietsoort en resistentiepatronen worden antimalariamedicijnen voorgeschreven, zoals artemisinine-gebaseerde therapieën.
• Ondersteunende zorg: Voldoende vochtinname, pijnstilling en controle op complicaties zijn belangrijk.

Preventie en voorlichting

Huisartsen kunnen een belangrijke rol spelen in preventie door reizigers te informeren over maatregelen tegen muggenbeten:

• Draag bedekkende kleding.
• Gebruik muggenwerende middelen met DEET.
• Slaap onder een klamboe in risicogebieden.
• Vermijd stilstaand water waar muggen zich kunnen voortplanten.
• Overweeg vaccinaties en profylaxe waar beschikbaar, zoals malariaprofylaxe.

Veelgestelde vragen

1. Wanneer moet ik een patiënt met koorts testen op een door muggen overgedragen ziekte?

Patiënten die recent in (sub)tropische gebieden zijn geweest en zich melden met koorts, spierpijn of huiduitslag, kunnen een muggenoverdraagbare ziekte hebben. Een gerichte anamnese en diagnostiek (zoals bloedonderzoek) zijn nodig bij verdenking op dengue, malaria of chikungunya.

2. Hoe onderscheid ik dengue, chikungunya en malaria op basis van symptomen?

Hoewel de symptomen overlappen, heeft malaria vaak een cyclisch koortspatroon met koude rillingen. Dengue kan gepaard gaan met hevige spier- en gewrichtspijn en huiduitslag, terwijl chikungunya zich kenmerkt door langdurige gewrichtspijn. Diagnostische testen kunnen uitsluitsel geven.

3. Zijn er specifieke preventieve maatregelen voor zwangere vrouwen die naar risicogebieden reizen?

Zwangere vrouwen moeten reizen naar gebieden met het zikavirus vermijden vanwege het risico op aangeboren afwijkingen. Bij onvermijdelijke reizen zijn strikte muggenwerende maatregelen nodig. In malariagebieden kan malariaprofylaxe worden voorgeschreven, afhankelijk van de lokale resistentiepatronen.