Wat zijn nachtmerries?
Nachtmerries zijn intense, angstaanjagende dromen die vaak leiden tot een sterke emotionele reactie. Deze dromen zijn doorgaans gekenmerkt door duidelijke verhalen die angst, wanhoop of verdriet oproepen. Patiënten worden vaak midden in de nacht wakker en herinneren zich de inhoud van de droom nog goed.
Soorten nachtmerries
Posttraumatische nachtmerries
Posttraumatische nachtmerries worden gekenmerkt door herhaalde dromen over traumatische gebeurtenissen die de persoon heeft meegemaakt, zoals een ongeluk of het verlies van een dierbare. Deze dromen spelen de traumatische ervaring steeds opnieuw af.
Thematische nachtmerries
Thematische nachtmerries draaien om terugkerende thema’s die niet per se door persoonlijke ervaringen worden veroorzaakt. Voorbeelden zijn dromen over achtervolgingen of conflicten, zoals de bekende angst voor monsters onder het bed bij kinderen.
Oorzaken van nachtmerries
Stress en psychische aandoeningen
Stress is een belangrijke oorzaak van nachtmerries. Bij personen die overdag veel stress ervaren, kunnen deze dromen optreden als gevolg van een verstoring van de slaap. Ook psychische aandoeningen zoals PTSS, schizofrenie of borderline persoonlijkheidsstoornis kunnen bijdragen aan het ontstaan van nachtmerries. Deze dromen kunnen de bestaande psychische problemen verergeren en een vicieuze cirkel creëren.
Middelengebruik en hormonale veranderingen
Het gebruik van alcohol, drugs of bepaalde medicijnen kan nachtmerries uitlokken. Daarnaast kunnen hormonale veranderingen, zoals tijdens de zwangerschap, ook bijdragen aan het ontstaan van nachtmerries.
Diagnose van nachtmerriestoornis
DSM-5 classificatie
Voor de diagnose van een nachtmerriestoornis wordt de klinische inschatting doorgaans geprefereerd boven het volledig vertrouwen op vragenlijsten. De DSM-5 biedt richtlijnen die samen met de cliënt doorlopen kunnen worden. In Nederland wordt de SCID-5-S, die modules voor slaap-waakstoornissen bevat, vaak gebruikt.
Differentiaaldiagnostiek
Nachtmerries vallen onder de parasomnieën en kunnen verward worden met andere slaapstoornissen zoals nachtangst of insomnie. Het is belangrijk om een goed onderscheid te maken tussen deze aandoeningen om een juiste diagnose te stellen. Een uitgebreid slaaponderzoek is meestal niet nodig, tenzij er andere slaapstoornissen worden vermoed.
Vragenlijsten en dagboeken
Een gestructureerde aanpak bij het diagnosticeren van nachtmerries omvat het gebruik van vragenlijsten en dagboeken. Een nachtmerriedagboek kan waardevolle gegevens opleveren door bij te houden wanneer en hoe vaak de nachtmerries zich voordoen, en hoe intens ze ervaren worden. Voor deze doeleinden kan het behandelprotocol van van Schagen et al. (2012a, 2012b) een nuttige leidraad zijn.
Internationaal wordt vaak de Nightmare Frequency Questionnaire (NFQ) ingezet, die het aantal nachtmerries per week, maand en jaar in kaart brengt. Hoewel het totale aantal nachtmerries van belang is, biedt het aantal nachten met nachtmerries per week mogelijk meer inzicht in de ernst van het probleem, omdat patiënten vaak moeite hebben met het nauwkeurig inschatten van het aantal nachtmerries per nacht.
Voor een breder overzicht van slaapproblemen kunnen de Nederlandstalige Sleep-50 en de Holland Sleep Disorders Questionnaire nuttig zijn. Voor het beoordelen van de impact van nachtmerries worden doorgaans de Nightmare Distress Questionnaire en de Nightmare Effect Survey gebruikt. De Nederlandstalige Nightmare Distress and Impact Questionnaire biedt een uitgebreide evaluatie door zowel de last van nachtmerries overdag als ’s nachts te meten.
Behandelopties
Gelukkig zijn er verschillende behandelmethoden beschikbaar voor nachtmerries, zowel psychologisch als medicamenteus. Psychologische behandelingen worden vaak geprefereerd en hebben doorgaans betere resultaten.
Gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie kan effectief zijn voor het verminderen van nachtmerries, vooral als deze verband houden met trauma of stress. Deze therapie richt zich op het aanpassen van de gedachten en gedragingen die bijdragen aan de nachtmerries.
Een bewezen effectieve psychologische behandeling is Imagery Rehearsal Therapy (IRT). Deze therapie richt zich op het veranderen van het verloop van nachtmerries door cliënten een alternatief, minder angstaanjagend einde te laten bedenken. Onderzoek toont aan dat IRT een middelgroot effect heeft op de frequentie en ernst van nachtmerries, en ook andere psychische klachten kan verminderen. IRT kan zowel in face-to-face sessies als online worden toegepast en heeft positieve resultaten laten zien, zelfs bij groepen met diverse psychiatrische aandoeningen.
Andere technieken zoals exposuretherapie, waarbij patiënten hun nachtmerries inbeelden onder begeleiding van een therapeut, en lucide-dromentherapie, waarbij patiënten leren om bewust invloed uit te oefenen op hun dromen, worden ook toegepast. IRT blijft echter de meest onderzochte en aanbevolen methode.
Medicatie
In sommige gevallen kan medicatie overwogen worden, vooral als nachtmerries het gevolg zijn van een psychische aandoening. Het is cruciaal om de medicatie te kiezen op basis van de specifieke situatie van de patiënt en in overleg met een specialist.
Medicamenteuze behandelingen voor nachtmerries zijn over het algemeen minder effectief dan psychologische behandelingen. De alpha-1-antagonist prazosine heeft aanvankelijk veelbelovende resultaten laten zien, maar recentere, grootschalige studies hebben geen significante effecten aangetoond. Het middel is niet beschikbaar op de Nederlandse markt, en de herkomst van de tegenstrijdige resultaten blijft onduidelijk.
Alternatieve medicatie zoals doxazosine en topiramaraat worden ook gebruikt, hoewel er onvoldoende gecontroleerde studies zijn die hun effectiviteit bevestigen.
Slaapmanagement
Het verbeteren van de slaapomstandigheden en het verminderen van stress kan ook bijdragen aan het verminderen van nachtmerries. Het adviseren van patiënten over slaaphygiëne en het aanleren van ontspanningstechnieken kan nuttig zijn.
Veelgestelde Vragen
1. Hoe kan ik als huisarts nachtmerries bij mijn patiënten het beste aanpakken?
Als huisarts is het belangrijk om een grondige anamnese te nemen en de frequentie en aard van de nachtmerries te begrijpen. Behandelopties kunnen variëren van cognitieve gedragstherapie tot het aanbevelen van slaaphygiëne technieken. In complexe gevallen kan doorverwijzing naar een specialist aangewezen zijn.
2. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen nachtmerries en nachtangst?
Nachtmerries zijn intense dromen die de patiënt vaak goed kan herinneren en die leiden tot een tijdelijke verstoring van de slaap. Nachtangst daarentegen, gaat gepaard met fysieke uitingen zoals schreeuwen en bewegingsonrust, en de patiënt kan zich vaak niets van de episode herinneren.
3. Wanneer moet ik overwegen om een slaaponderzoek aan te vragen?
Een slaaponderzoek kan nuttig zijn als er vermoeden bestaat van andere slaapstoornissen naast de nachtmerries, zoals apneu of parasomnieën. Overleg met een specialist kan nodig zijn om de juiste diagnose te stellen en de beste behandelstrategie te bepalen.
4. Hoe kan ik het beste een diagnose stellen voor nachtmerries bij mijn patiënten?
Het is raadzaam om een gedetailleerd nachtmerriedagboek te laten bijhouden door uw patiënten en gebruik te maken van vragenlijsten zoals de Nightmare Frequency Questionnaire en de Nightmare Distress and Impact Questionnaire. Deze instrumenten helpen bij het verkrijgen van een volledig beeld van de frequentie en impact van de nachtmerries.
5. Wat is de meest effectieve behandelmethode voor nachtmerries?
Op basis van de beschikbare gegevens wordt Imagery Rehearsal Therapy (IRT) beschouwd als de meest effectieve behandelmethode voor nachtmerries. IRT richt zich op het wijzigen van het einde van nachtmerries en heeft bewezen effectief te zijn in diverse studies.
6. Wanneer moet ik overwegen om medicatie voor nachtmerries voor te schrijven?
Medicamenteuze behandeling voor nachtmerries moet meestal als tweede keus worden beschouwd, na psychologische interventies zoals IRT. Medicijnen zoals prazosine hebben gemengde resultaten getoond en zijn niet altijd beschikbaar. Overweeg medicatie alleen als psychologische behandelingen onvoldoende resultaat opleveren.
