Bij ouderen die tijdelijk in een verpleeghuis verblijven, komen slaapproblemen vaak voor. Deze klachten kunnen nieuw ontstaan of bestaande problemen verergeren. Slaapproblemen kunnen negatieve gevolgen hebben voor zowel het lichamelijk als geestelijk functioneren. De aanpak vereist een zorgvuldige afweging tussen oorzaken, omgevingsfactoren en behandelopties, met voorkeur voor niet-medicamenteuze maatregelen.
Diagnostische overwegingen
Voor een gerichte aanpak is het essentieel om de aard van het slaapprobleem goed in kaart te brengen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen chronische en acute slaapproblemen. De anamnese richt zich op slaapgewoonten, recente veranderingen in de gezondheidstoestand en het gebruik van medicatie. Ook factoren zoals pijn, verstoorde dag-nacht ritmes of een delier kunnen bijdragen aan slaapproblemen.
Niet-medicamenteuze interventies
Slaaphygiëne en psycho-educatie
De eerste stap in de behandeling is het verbeteren van de slaaphygiëne. Denk hierbij aan het bevorderen van regelmaat, het beperken van prikkels in de avonduren en het stimuleren van daglichtblootstelling en lichamelijke activiteit overdag. Informatie en uitleg aan de patiënt dragen bij aan bewustwording en betrokkenheid bij het herstelproces. Evaluatie van de effectiviteit gebeurt bij voorkeur dagelijks, bijvoorbeeld met een visuele analoge schaal (VAS).
Omgevingsaanpassingen in het verpleeghuis
Verpleeghuizen worden geadviseerd om voorzieningen te treffen die bijdragen aan een rustgevende omgeving. Voorbeelden zijn een vast nachtritme, het verminderen van nachtelijke verstoringen, en mogelijkheden om de kamertemperatuur aan te passen. Het opnemen van slaapklachten in het zorgleefplan bevordert continuïteit van zorg.
Rol van daglicht en activiteit
Onderzoek suggereert dat verhoogde blootstelling aan daglicht overdag de kwaliteit van de nachtrust kan verbeteren. Multidimensionele programma’s, waarin patiënten worden gestimuleerd om overdag actief te blijven en waarbij ook sensorische prikkels worden gereguleerd, lijken positief te werken. De bewijskracht hiervan is echter beperkt.
Medicamenteuze benadering
Voorbehoud bij medicatiegebruik
Slaapmiddelen worden slechts overwogen wanneer niet-medicamenteuze maatregelen onvoldoende effect hebben. Bij voorkeur wordt in de eerste twee nachten geen medicatie ingezet. Als farmacologische behandeling toch noodzakelijk blijkt, gaat de voorkeur uit naar kortdurend gebruik en dagelijkse evaluatie van het effect.
Keuze van medicatie
Melatonine wordt genoemd als eerste keus, toegediend op een vast tijdstip. In sommige gevallen wordt een combinatie met magnesium en zink als aanvullend genoemd. Het gebruik van langwerkende benzodiazepines wordt ontraden vanwege risico’s zoals ademdepressie en vallen. Bij bestaande medicatie wordt het gebruik geëvalueerd en bij voorkeur beperkt.
Overdracht en continuïteit
Bij ontslag of overplaatsing is het van belang dat informatie over het slaapprobleem en de ingezette behandeling wordt vastgelegd in de overdracht. Dit voorkomt dubbelmedicatie en bevordert een passende voortzetting van de zorg.
Tot slot
De aanpak van slaapproblemen bij ouderen in het verpleeghuis vraagt om een zorgvuldige, gestructureerde benadering. Niet-medicamenteuze interventies vormen de basis, met oog voor leefomgeving, dagstructuur en communicatie. Medicamenteuze middelen worden alleen met terughoudendheid ingezet. Door aandacht te besteden aan de context en behoeften van de individuele patiënt, kan onrustige slaap worden omgezet in rust en herstel.
