Wat is hartfalen en waarom is volledige behandeling belangrijk?
Hartfalen is een chronische aandoening waarbij het hart onvoldoende krachtig pompt om het lichaam van voldoende bloed en zuurstof te voorzien. In Nederland zijn naar schatting 246.000 mensen met hartfalen bekend. De klachten variëren van vermoeidheid en kortademigheid tot vochtophoping in benen, buik en longen. Jaarlijks belanden 33.000 patiënten hierdoor in het ziekenhuis en overlijden er ongeveer 8000, gemiddeld 22 per dag.
Bij de grootste groep patiënten betreft het hartfalen met een verminderde ejectiefractie (HFrEF). Hiervoor is in de richtlijn een viervoudige medicamenteuze behandeling vastgesteld, die de klachten vermindert, ziekenhuisopnames terugdringt en de overleving verbetert.
De vier aanbevolen medicijnen bij hartfalen met verminderde pompfunctie
De standaardtherapie voor HFrEF bestaat uit vier soorten geneesmiddelen:
- RAAS-remmers (zoals ACE-remmers of ARB’s) – verbeteren de pompfunctie van het hart en verlagen de bloeddruk.
- Bètablokkers – verlagen de hartfrequentie en verbeteren de hartfunctie op de lange termijn.
- Mineralocorticoïd-receptorantagonisten (MRA’s) – verminderen vochtretentie en hebben een beschermend effect op hart en nieren.
- SGLT2-remmers – oorspronkelijk ontwikkeld voor diabetes, maar inmiddels ook effectief bij hartfalen, ongeacht diabetesstatus.
Deze combinatie vermindert de kans op heropname en verhoogt de levensverwachting aanzienlijk. Toch krijgt 58% van de patiënten in de praktijk niet alle vier middelen voorgeschreven.
Belemmeringen in de dagelijkse praktijk
De incomplete toepassing van deze behandelstandaard heeft meerdere oorzaken:
Onbekendheid en terughoudendheid
Zowel patiënten als artsen zijn soms onvoldoende bekend met het volledige medicamenteuze schema. Bijwerkingen zoals hypotensie, duizeligheid of nierfunctiestoornissen leiden regelmatig tot terughoudendheid in het voorschrijven of uptiteren van deze middelen. Vooral bij oudere patiënten spelen deze zorgen een grote rol.
Nierfunctie en comorbiditeit
Bij een deel van de patiënten is het niet mogelijk om alle vier middelen voor te schrijven, bijvoorbeeld bij ernstige nierinsufficiëntie of bij overgevoeligheid voor bepaalde stoffen. In die gevallen is maatwerk nodig. Maar ook dan is het belangrijk om in ieder geval lage doseringen van elk middel te overwegen, in plaats van slechts twee geneesmiddelen in maximale dosering.
Initiatieven om de behandeling te verbeteren
Automatische alerts in het patiëntendossier
Om voorschrijvers bewust te maken van incomplete behandelingen, wordt gewerkt aan digitale signalering in de dossiersystemen. Wanneer een arts het dossier opent en de patiënt krijgt niet alle vier medicijnen, verschijnt er een melding. Zo kan de arts een bewuste afweging maken en indien nodig toelichten waarom bepaalde middelen niet gegeven worden.
Onderzoek naar behandeloptimalisatie
Cardioloog en hoogleraar Jasper Brugts van het Erasmus MC werkt met subsidie van de Hartstichting aan een project om het aantal patiënten met een volledige behandeling te verhogen. Zijn doel is om het percentage patiënten zonder volledige medicatie van 58% terug te brengen naar 30%.
Hartfalenpoliklinieken met gespecialiseerde verpleegkundigen
Uit studies blijkt dat patiënten die worden behandeld op een gespecialiseerde hartfalenpoli vaker de volledige therapie krijgen. Verpleegkundig specialisten kunnen hierbij een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld bij het titreren van medicatie, monitoring van bijwerkingen en het begeleiden van leefstijlaanpassingen.
De rol van de huisarts
Voor huisartsen is het belangrijk om alert te zijn op signalen van hartfalen zoals kortademigheid bij inspanning, verminderde inspanningstolerantie en perifere oedemen. Een tijdige verwijzing voor een echo en cardiologische beoordeling is van belang voor diagnose en opstart van de juiste behandeling.
Na de initiële diagnose blijft de huisarts een centrale rol spelen in de langdurige begeleiding van patiënten met hartfalen. Denk aan:
- Medicatiebewaking en bijstellen op basis van labwaarden en klachten.
- Leefstijlbegeleiding, waaronder zoutbeperking, gewichtscontrole en ondersteuning bij stoppen met roken.
- Monitoring van therapietrouw en bespreking van bijwerkingen.
- Overleg met de tweede lijn bij verslechtering of twijfel over behandeling.
Veelgestelde vragen
1. Wat als mijn patiënt bijwerkingen ervaart van een van de hartfalentherapieën, zoals duizeligheid of hypotensie?
Bijwerkingen zijn inderdaad een uitdaging, vooral bij ouderen. In zulke gevallen kan het zinvol zijn om de doseringen van alle vier de middelen te verlagen in plaats van er enkele helemaal te staken. Lage doseringen van alle middelen geven vaak een betere uitkomst dan slechts twee middelen in een hoge dosis.
2. Wanneer moet ik verwijzen naar een hartfalenpoli?
Verwijzing naar een gespecialiseerde hartfalenpolikliniek is aan te raden bij complexe casuïstiek, herhaalde ziekenhuisopnames of wanneer het lastig is om de medicatie volgens richtlijn te optimaliseren. Verpleegkundig specialisten kunnen hierin waardevol zijn voor follow-up en titratie van medicatie.
3. Hoe kan ik als huisarts bijdragen aan betere therapietrouw bij hartfalenpatiënten?
U kunt therapietrouw bevorderen door het belang van elk medicijn uit te leggen in begrijpelijke taal, regelmatig navraag te doen naar het gebruik, en samen met de patiënt naar oplossingen te zoeken bij bijwerkingen of vergeetachtigheid. Digitale patiëntomgevingen met voorlichting kunnen ook helpen.
Door samen te werken binnen de eerste en tweede lijn en meer bewustwording te creëren over het belang van volledige behandeling, is er veel winst te behalen in de zorg voor mensen met hartfalen.
