Het ketogeen dieet is een waardevolle behandeling voor epilepsie, vooral bij kinderen waar medicijnen niet effectief zijn. Ontdek wat het inhoudt, de effecten en de rol van de huisarts.
Het ketogeen dieet wordt steeds vaker overwogen als behandeloptie voor patiënten met therapieresistente epilepsie. Dit dieet, gekenmerkt door een zeer lage inname van koolhydraten en een hoog vetgehalte, is ontwikkeld om de frequentie van epileptische aanvallen te verminderen. Voor huisartsen is het belangrijk te weten welke patiënten baat kunnen hebben bij deze therapie en hoe zij hierin een rol kunnen spelen.
Wat is het ketogeen dieet?
Het ketogeen dieet is een behandeloptie voor epilepsie, met name wanneer medicijnen onvoldoende werken of te veel bijwerkingen veroorzaken. Dit dieet bevat weinig koolhydraten, matige eiwitten en veel vetten. Door deze samenstelling verandert de energiebron van het lichaam van koolhydraten naar vetten. Hierbij ontstaan ketonen, stoffen die epileptische aanvallen kunnen verminderen. Hoe dit precies werkt, is nog niet volledig bekend.
Verschillende soorten ketogene diëten
Er zijn verschillende varianten van het ketogeen dieet die worden afgestemd op de behoeften van de patiënt:
- Klassiek ketogeen dieet: Strikt dieet met een hoge vetinname.
- MCT-dieet: Gebruik van middellange-keten vetzuren (MCT) die efficiënter ketonen produceren.
- Modified Atkins dieet: Minder streng en makkelijker te volgen.
Uit de literatuur blijkt dat er geen duidelijke verschillen in effectiviteit zijn tussen de typen diëten. De keuze wordt meestal afgestemd op de patiënt en diens voorkeuren.
Vasten bij de start
Hoewel vasten vroeger gebruikelijk was bij de start van het ketogeen dieet, is dit niet meer noodzakelijk. Vasten kan het proces van ketose versnellen, maar dit is geen voorwaarde voor succes.
Duur van de behandeling
Het dieet wordt vaak voor een periode van twee jaar toegepast. Bij patiënten die aanvalsvrij zijn, kan een kortere termijn worden overwogen om lange-termijn complicaties zoals groeiachterstand, nierstenen en dyslipidemie te voorkomen.
Voor wie is het ketogeen dieet geschikt?
Het dieet wordt voornamelijk toegepast bij kinderen met moeilijk behandelbare epilepsie. Dit zijn kinderen bij wie anti-epileptische medicatie niet werkt of ernstige bijwerkingen veroorzaakt. Ook wordt het overwogen wanneer epilepsiechirurgie geen optie is. De effectiviteit van het dieet is onafhankelijk van het type epilepsie. Bekijk ook de richtlijnendatabase.
Indicaties voor het ketogeen dieet
GLUT-1 deficiëntiesyndroom en pyruvaat dehydrogenase deficiëntie
Het ketogeen dieet wordt als eerste keuze aanbevolen bij patiënten met het GLUT-1 deficiëntiesyndroom en pyruvaat dehydrogenase deficiëntie. Bij deze genetische aandoeningen kan het dieet een essentieel alternatief bieden voor het verbeteren van de hersenstofwisseling.
Therapieresistente epilepsie
Het dieet wordt ook overwogen voor kinderen en mogelijk volwassenen met therapieresistente epilepsie, waarbij ten minste twee pogingen met anti-epileptica geen aanvalscontrole hebben opgeleverd en chirurgie geen optie is.
Praktische overwegingen
Effectiviteit en evaluatie
Onderzoek toont aan dat het ketogeen dieet en het gemodificeerd Atkins-dieet bij ongeveer de helft van de patiënten met therapieresistente epilepsie kunnen leiden tot een significante afname van aanvallen. De effectiviteit wordt meestal binnen twee tot vier maanden beoordeeld. Als er geen verbetering is, wordt het dieet meestal gestaakt.
Volhouden van het dieet
Hoewel het dieet een veelbelovende behandeling kan zijn, stopt ongeveer 50% van de patiënten binnen een jaar. Redenen hiervoor zijn vaak intolerantie, bijwerkingen of onvoldoende resultaat. Het is belangrijk om de patiënt en diens familie goed voor te lichten over het intensieve karakter van het dieet.
Contra-indicaties
Het ketogeen dieet is niet geschikt voor patiënten met:
- Vetzuuroxidatiestoornissen
- Pyruvaat carboxylase deficiëntie
- Porfyrie
- Carnitine-stofwisselingsstoornissen
- Lang QT-syndroom
- Familiaire dyslipidemie
Bij twijfel over geschiktheid kan een verwijzing naar een specialist worden overwogen.
Hoe werkt het ketogeen dieet?
Bij het ketogeen dieet wordt vet de voornaamste energiebron van het lichaam. Tijdens het afbreken van vetten ontstaan ketonen. Deze ketonen hebben mogelijk een remmend effect op de ontladingen van hersencellen die epileptische aanvallen veroorzaken. Het effect van het dieet wordt doorgaans pas na enkele weken tot maanden zichtbaar. Bij ongeveer een derde van de patiënten verminderen de aanvallen met meer dan 50%. Bij een klein percentage stoppen de aanvallen volledig.
Begeleiding en behandeling bij epilepsie
Consult en voorbereiding
Voordat het dieet wordt gestart, voert de neuroloog een uitgebreid consult uit. Hierbij worden eventuele contra-indicaties, zoals allergieën, onderzocht. Ook wordt gekeken of het dieet gecombineerd kan worden met de huidige medicatie. Vervolgens helpt een diëtist de patiënt met:
- Het kiezen van de meest geschikte variant van het dieet.
- Instructies over het bereiden en samenstellen van maaltijden.
- Het gebruik van hulpmiddelen zoals rekenprogramma’s om maaltijden nauwkeurig te plannen.
Monitoring tijdens de behandeling
Tijdens de behandeling houdt de patiënt nauwkeurig bij hoe vaak aanvallen voorkomen en hoe het dieet wordt verdragen. Met een ‘ketostick’ meet men het ketonengehalte in urine of bloed. Regelmatig contact met de diëtist is nodig om het dieet waar nodig aan te passen (‘finetuning’). Dit proces kan enkele maanden duren.
Duur van de behandeling
Als het dieet aanslaat, wordt het doorgaans twee jaar gevolgd. Daarna wordt gekeken of de behandeling kan worden afgebouwd. Wanneer het dieet na drie maanden geen effect heeft, wordt het geleidelijk afgebouwd.
Mogelijke bijwerkingen en uitdagingen
Het ketogeen dieet kan enkele bijwerkingen met zich meebrengen, waaronder:
- Maag-darmklachten zoals verstopping en misselijkheid.
- Vermoeidheid bij de start van het dieet.
- Verhoogde kans op nierstenen.
Het dieet vraagt ook veel inzet van de patiënt en het gezin. Het is belangrijk om voedingsmiddelen nauwkeurig af te wegen en strikt de dieetregels te volgen.
Veelgestelde vragen
1. Wat moet ik doen als een patiënt bijwerkingen ervaart?
Bij bijwerkingen zoals buikpijn of vermoeidheid, is het belangrijk om contact op te nemen met de diëtist of neuroloog. Aanpassingen in het dieet kunnen vaak de klachten verminderen.
2. Kan het dieet gecombineerd worden met anti-epileptische medicatie?
Ja, maar het is essentieel om te onderzoeken of er interacties zijn tussen het dieet en de medicatie. Dit gebeurt in overleg met de behandelend arts.
3. Hoe houd ik de ketose nauwkeurig bij?
Patiënten gebruiken hulpmiddelen zoals ketosticks of bloedmeters om het ketonengehalte te controleren. Een diëtist kan hierbij ondersteunen.
4. Welke rol speelt de huisarts bij het ketogeen dieet?
De huisarts speelt een belangrijke rol in de vroege herkenning van geschikte patiënten en het bieden van ondersteuning bij doorverwijzingen naar epilepsiecentra of kinderneurologische klinieken. Daarnaast kan de huisarts helpen bij het monitoren van de algemene gezondheid en mogelijke complicaties.
5. Hoe wordt het succes van het dieet gemeten?
Het succes wordt doorgaans binnen twee tot vier maanden beoordeeld. Een significante afname in aanvallen is vaak al binnen twee tot drie weken zichtbaar. Bij geen verbetering kan worden overwogen het dieet te stoppen.
6. Welke bijwerkingen moeten worden gemonitord?
Bijwerkingen zoals maag-darmklachten, groeiachterstand, nierstenen en verhoogde cholesterolwaarden komen regelmatig voor. Het is belangrijk om deze complicaties tijdig te signaleren en indien nodig in te grijpen.
