Bijna 80.000 mensen in Nederland krijgen jaarlijks te maken met traumatisch hersenletsel. Een aanzienlijk deel van deze patiënten ziet de huisarts in de (sub)acute en chronische fase; een grote én complexe patiëntengroep. Want, waarom herstelt de een voorspoedig en de ander moeizaam? Voor alle zorgprofessionals die te maken hebben met traumatisch hersenletsel schreven neurologen Bram Jacobs en Joukje van der Naalt het boek Handboek Traumatisch Hersenletsel. Het is een voortzetting van het bekende Traumatische Hersenletsel van J.M. Minderhoud, maar is verder geheel herzien.

Jacobs geeft tips en adviezen aan huisartsen voor gespreksvoering, bevordering van herstel én doorverwijzing:

Waarom heeft u zich gespecialiseerd in traumatisch hersenletsel?
“Ik had al veel interesse in acute neurologie, toen een promotieonderzoek naar traumatisch hersenletsel op mijn pad kwam. Er zijn nog zoveel onbeantwoorde vragen in dit vakgebied. Zo is de bal gaan rollen. Mede vanuit deze verdieping heb ik gesolliciteerd als neuroloog bij het UMC Groningen. Binnen de vakgroep Neurologie heb ik mij samen met mijn collega prof. dr. Joukje van der Naalt toegespitst op patiëntenzorg en wetenschappelijk onderzoek op dit vlak. De combinatie van onderwijs, patiëntenbegeleiding en onderzoek vind ik erg leuk!”

Even terug naar de basis: wat is traumatisch hersenletsel?
“Dat is letsel aan de hersenen dat is toegebracht door een externe kracht. Denk aan een klap tegen het hoofd of een val op het hoofd. Dat maakt het anders dan alle andere neurologische aandoeningen zoals een beroerte of tumor, die van binnenuit komen. De schade kan relatief licht zijn, zoals bij een hersenschudding waarbij je kortdurend je bewustzijn verliest tot aan mensen die ernstig beschadigd in coma binnenkomen op de eerste hulp en langdurige behandeling nodig hebben. Zo’n 30 tot 40 procent van deze laatste groep te overlijden.”

Wat gebeurt er in de acute fase bij licht traumatisch hersenletsel in het brein?
“Dat is een van de onbeantwoorde vragen waar we onderzoek naar doen. Er is een acuut moment van verandering in de hersenactiviteit. Wat er dan precies gebeurt in de hersenen, weten we nog niet. Ook is er nog deels onduidelijkheid over waarom de ene patiënt chronische klachten overhoudt aan een trauma en de ander niet. Er zijn een aantal factoren waarvan we inmiddels wél weten dat die een rol spelen. Zo hebben vrouwen gemiddeld meer en langer last van post-traumatische klachten. De invloed van de leeftijd op het herstel vermindert naarmate het opleidingsniveau stijgt. En patiënten die eerder kampten met bijvoorbeeld depressie of een burn-out, zien we moeizamer herstellen.”

Het is de meest voorkomende neurologische aandoening. Wat is de rol van huisarts bij de begeleiding van deze patiënten?
De huisarts ziet deze patiënten grotendeels na de acute fase, of tijdens de acute fase -meestal bij een hersenschudding- op de huisartsenpost.

De belangrijkste rol van de huisarts hierin is psycho-educatie: wat is er gebeurd, wat staat de patiënt te wachten en wat helpt? Communiceer wat een normaal verloop is bij drie maanden en zes maanden. Zo zal een patiënt minder snel in paniek raken bij stemmingswisselingen, prikkelbaarheid en hoofdpijn, en deze verschijnselen zien als een signaal om rust te pakken. En zal die sneller aan de bel trekken wanneer herstel afwijkt van een gewenst verloop.

Ook kan de huisarts externe hulp in te schakelen waar nodig:

• De praktijkondersteuner GGZ wanneer er sprake is van klachten van angst en/of depressie.
• Een ergotherapeut om te helpen bij integratie op de werkvloer en een balans te vinden tussen belastbaarheid en belasting.
• Mensendieck- of Cesartherapie bij (tendomyogene) hoofd- en nekpijn.

Dit moet niet, maar adviseer ik wel: bel de patiënt eens na twee weken na. Dit is extra aan te bevelen bij patiënten waarbij je risicofactoren signaleert. Die eerste maanden zijn cruciaal voor het herstel. Een huisarts kan hier veel in betekenen door een vinger aan de pols te houden.

Wat zijn bewezen adviezen die herstel bevorderen na een licht traumatisch hersenletsel?
De eerste drie tot zes maanden zijn cruciaal in het herstel. Probeer je hoofd niet te overvragen, maar ook niet te ondervragen. Voor patiënten kan een vergelijking met een gekneusde enkel helpen: ze snappen dat hardlopen niet bijdraagt aan herstel, maar stilliggen net zo min. Zo werkt het ook bij een hersenschudding. Door hersenletsel valt onder meer de omgevingsfilter even weg, waardoor licht en geluid sterker binnenkomen. Met een zonnebril en koptelefoon door het leven gaan, is echter niet de oplossing. Als je overprikkelt en moe raakt, neem dan even rust. Lees minder en lang, maar stop niet helemaal met lezen. Bouw geleidelijk je activiteiten op. We weten dat lichte lichaamsbeweging zoals wandelen en fietsen bijdraagt aan het herstel in die eerste fase.

Ook helpt het voor patiënten om hun omgeving te informeren over hun situatie en de gevolgen. Dit kan bijvoorbeeld druk van een werkgever voorkomen waardoor een patiënt weer te snel te veel hooi op de vork neemt.

Wanneer moet een huisarts een patiënt doorverwijzen naar een neuroloog?
Als een patiënt binnen de eerste drie tot zes maanden onvoldoende herstelt. Uit ervaring zeg ik: houd dit contact zo laagdrempelig mogelijk. Bel of mail eerst met de neuroloog in jouw regio voor je doorverwijst, om zo sneller de juiste hulp bieden én om teleurstellingen bij patiënten te voorkomen. In de subacute fase kunnen we nog veel doen om chronische klachten te voorkomen. Soms komen patiënten pas na drie jaar bij ons via een doorverwijzing. Dat is een recept voor teleurstelling, omdat wij niet altijd veel kunnen betekenen. Een patiënt denkt na allerlei omwegen bij een specialist terecht te komen die hem/haar eindelijk verder kan helpen. Een belletje kan deze teleurstelling voorkomen. Ik zou graag toe willen naar een overleglijn of overlegbaak voor huisartsen. Momenteel wordt aan een regionale richtlijn hiervoor gewerkt.

Samen met uw collega prof. dr. Joukje van der Naalt heeft u het Handboek Traumatisch Hersenletsel geschreven dat eind 2021 verscheen. Waarom voelden jullie de urgentie dit boek te schrijven?
De vorige druk was twintig jaar oud. Inmiddels is de kennis op het gebied van traumatisch hersenletsel enorm toegenomen. De reacties zijn tot nu toe voornamelijk positief, al is er altijd ruimte voor verbetering. Zorgprofessionals zijn vooral blij dat ze een Nederlandstalig breed opgezet naslagwerk hebben over dit onderwerp dat alle aspecten behandelt, van spoedeisende hulp tot rest­verschijnselen.

Ook voor huisartsen biedt dit boek veel handvatten. Zo behandelt een hoofdstuk landelijke regelgeving op het gebied van arbeidsongeschiktheid relevant voor een patiënt met traumatisch hersenletsel. Ook vind je een patiëntenwijzer in het boek met allerlei handige websites, podcasts en YouTubekanalen.

Tip

Meer informatie over traumatisch hersenletsel vindt u in het boek Handboek Traumatisch Hersenletsel.