Groot tekort aan spermadonoren

Een nijpend tekort met grote gevolgen

Nederlandse spermabanken, waaronder het UMC Utrecht, hebben te maken met een structureel tekort aan spermadonoren. Dit heeft directe gevolgen voor wensouders: wachttijden lopen op tot meer dan twee jaar en officiële wachtlijsten zijn inmiddels gesloten. Steeds meer mensen zoeken daardoor hun toevlucht tot alternatieve, vaak ongereguleerde routes.

Voor huisartsen is dit onderwerp actueel. Patiënten met een onvervulde kinderwens melden zich regelmatig in de spreekkamer, net als mannen die overwegen donor te worden. Een goed geïnformeerd gesprek is dan essentieel.

Wegvallen van anonimiteit

Sinds 2004 is het in Nederland wettelijk niet meer toegestaan om anoniem donorzaad te gebruiken. Kinderen hebben vanaf dat moment het recht om hun biologische afstamming te achterhalen. Deze wijziging leidde tot een daling in het aantal donoren, die sindsdien structureel is gebleven.

Stop op samenwerking met buitenlandse spermabanken

Om het tekort op te vangen werkten sommige Nederlandse klinieken jarenlang samen met buitenlandse spermabanken, vooral uit Denemarken. Daar is zaaddonatie cultureel meer ingebed en wordt er actiever geworven. Het UMC Utrecht heeft deze samenwerking echter stopgezet, onder andere vanwege ethische overwegingen en zorgen over controle op het aantal donaties per donor.

Negatieve beeldvorming

Recente incidenten, zoals de zaak rond de Nederlandse ‘massadonor’ Jonathan Meijer, hebben het publieke vertrouwen verder onder druk gezet. “We denken dat dit de bereidheid om donor te worden negatief beïnvloedt,” zegt fertiliteitsarts Anna Candido van het UMC Utrecht. “De behoefte aan duidelijke wetgeving en transparantie is daardoor alleen maar groter geworden.”

De impact voor wensouders

De wachttijd voor wensouders bij het UMC Utrecht was voorheen al ruim twee jaar. Inmiddels is de wachtlijst helemaal gesloten. Candido: “Een fertiliteitstraject is emotioneel belastend. Als daar ook nog jaren wachten bovenop komt, wordt de draaglast voor wensouders onnodig zwaar.”

De praktijk leert dat stellen of alleenstaanden hierdoor soms kiezen voor een donor via sociale media. Dat brengt risico’s met zich mee: van het ontbreken van medische screening tot onduidelijkheid over juridische en biologische ouderschap.

Wat verandert er per april 2025?

Nieuwe wetgeving moet vertrouwen herstellen

Vanaf april 2025 treedt nieuwe wetgeving in werking die de donatie van sperma in Nederland strakker reguleert:

• Donoren mogen maximaal twaalf gezinnen helpen.
• Elke donor wordt vóór gebruik van zijn sperma geregistreerd.
• Registratie gebeurt via de Stichting Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting (Sdkb), die binnenkort wordt omgevormd tot het Centrum Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting (Cdkb).
• Klinieken moeten bij de registratie nagaan of een donor al actief is bij andere centra.

Deze landelijke controle moet herhaling van situaties met ongecontroleerde massadonaties voorkomen en biedt donoren meer duidelijkheid over hun rol en verantwoordelijkheden.

Consult en begeleiding in de huisartsenpraktijk

Wensouders

Bij wensouders is het belangrijk om hun hulpvraag zorgvuldig uit te vragen. Vraag naar:

• Medische voorgeschiedenis
• Psychosociale omstandigheden
• Huidige kennis over behandelmogelijkheden

Informeer hen over wachttijden en de huidige situatie bij Nederlandse spermabanken. Wees voorzichtig met verwachtingen, maar verwijs indien passend naar een fertiliteitskliniek.

Potentiële donoren

Voor mannen die overwegen om donor te worden, zijn transparantie en een open gesprek van belang. Bespreek:

• Medische en genetische achtergrond
• Leefstijl en motivatie
• Gevolgen van de niet-anonieme status
• Procedurele gang van zaken: intake, testen, sperma-afgifte

Verwijs naar de informatiepagina van het UMC Utrecht of andere erkende spermabanken. Daar vinden potentiële donoren alle praktische informatie over voorwaarden en het registratieproces.

Campagne: actieve werving van Nederlandse donoren

Het UMC Utrecht is een wervingscampagne gestart om meer Nederlandse mannen aan te moedigen om donor te worden. Op de campagnewebsite wordt toegankelijke en transparante informatie geboden over:

• Wie in aanmerking komt
• Wat het traject inhoudt
• Welke medische controles plaatsvinden
• Wat de rol van de donor is tijdens en na donatie

Risico’s buiten de officiële zorgstructuur

Het zoeken naar een donor via sociale media of privékanalen lijkt soms sneller of gemakkelijker, maar kent veel risico’s. Huisartsen kunnen hierin een waarschuwende rol spelen.

Mogelijke complicaties zijn onder andere:

• Geen medische screening op infectieziekten of erfelijke aandoeningen
• Onzekerheid over de juridische status van het ouderschap
• Toekomstige identiteitsvragen zonder toegang tot betrouwbare informatie

Adviseer daarom om altijd te kiezen voor officiële klinieken en geregistreerde donoren.

Wat kan de huisarts doen?

• Voorlichten: zowel wensouders als potentiële donoren hebben vaak onvolledige of onjuiste informatie.
• Signaleren: breng kinderwens en donatieopties ter sprake bij passende patiënten.
• Verwijzen: wijs op betrouwbare spermabanken en campagnematerialen, zoals die van het UMC Utrecht.
• Ondersteunen: erken de emotionele impact van een vruchtbaarheidstraject en bied ruimte voor gesprek of vervolgzorg.

Veelgestelde vragen

1. Wat zijn de belangrijkste veranderingen in de wetgeving vanaf april 2025?

Vanaf april worden spermadonoren landelijk geregistreerd. Elke donor mag maximaal twaalf gezinnen helpen. De Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting (Sdkb) controleert of een donor niet al bij andere klinieken actief is. Dit voorkomt ongewenste herhaalde donaties.

2. Mag ik als huisarts iemand actief verwijzen naar een spermabank?

Ja, als een patiënt aangeeft een kinderwens te hebben waarvoor donatie nodig is, of als een man zich als donor wil aanmelden, kunt u gericht doorverwijzen naar erkende spermabanken zoals die van het UMC Utrecht of Isala in Zwolle. Verwijs bij voorkeur naar officiële websites met actuele informatie.

3. Hoe kan ik het onderwerp veilig aan de orde stellen bij mannelijke patiënten?

Bij mannen zonder kinderwens of in gesprekken over maatschappelijke betrokkenheid kunt u het onderwerp op een open en niet-sturende manier benoemen. Leg uit dat er in Nederland een tekort is en dat donoren zorgvuldig worden begeleid en geregistreerd. Gebruik indien gewenst de informatiematerialen van de campagne van het UMC Utrecht als startpunt.