Kaveh Bouteh, adviseur en trainer bij Pharos, is een van de sprekers op het congres Cultuursensitieve zorg 13 juni. Zelf heeft hij echter moeite met termen als ‘cultuursensitieve zorg’ en ‘cultuursensitief werken’. ‘Cultuur is onlosmakelijk verbonden met etniciteit. Zodra je de term ‘cultuur’ gebruikt, refereer je automatisch aan bepaalde groepen mensen die op een aantal vlakken dezelfde gewoonten zouden hebben’ licht hij toe. ‘Helaas bepaalt cultuur ‘vaak wat als goed wordt beschouwd. “Zo doen we het nu eenmaal.” Maar cultuur is niet statisch maar verandert voortdurend.’
Andere factoren
Bovendien is de ene patiënt de andere niet, ook al komen ze uit hetzelfde land. In Boutehs geboorteland Iran bijvoorbeeld is 90% van de bevolking islamitisch. Maar als zorgverlener kun je toch een patiënt uit dat land krijgen die christelijk is of de islam niet meer aanhangt. ‘En daarnaast spelen andere factoren een rol die gezondheidsverschillen kunnen vergroten’ vervolgt Bouteh. ‘Denk aan opleidingsniveau, sociale-economische positie en gender. Daarom spreek ik liever van inclusief zorg verlenen en inclusief communiceren in plaats van over cultuursensitieve zorg.’
Doorbehandelen
Natuurlijk zijn er verschillen tussen (groepen) mensen en is het goed om als zorgverlener daarvan op de hoogte te zijn, erkent ook Bouteh. Zo weet iedere zorgverlener dat mensen met een migratieachtergrond vaker willen blijven doorbehandelen in situaties waar dat volgens Nederlandse artsen geen zin meer heeft. ‘Stoppen met de behandeling betekent voor sommige migranten toegeven aan euthanasie, zelfdoding’ legt Bouteh uit. ‘En dan kan de ziel niet in het paradijs terechtkomen.’
Ontdekken niet tolereren
In dit soort situaties ontstaan veel conflicten. Volgens Bouteh worden die strubbelingen onder meer veroorzaakt omdat cliënten met een migratie-achtergrond vaak te weinig kennis hebben over het Nederlandse zorgsysteem. En zorgverleners niet altijd de tijd nemen om deze cliënten goed te informeren. Een andere belangrijke oorzaak is dat zorgverleners communiceren vanuit culturele normen waardoor de communicatie onherroepelijk vastloopt. ‘Als je je alleen focust op culturele verschillen, ga je al snel denken dat je eigen cultuur beter is dan die van de ander. ‘Ook als je de cultuur van de ander tolereert of respecteert ontstaat er een patstelling in de communicatie, meent hij. ‘Ook deze visie is destructief omdat er uit wordt gegaan van een “wij-zij mensbeeld”. Waarom zouden wij elkaars cultuur tolereren? We moeten elkaar ontmoeten en elkaars cultuur ontdekken.’
Gedeelde waarden
Wil je aansluiting vinden bij de ander, ga dan op zoek naar gedeelde waarden zodat je een gezamenlijk vertrekpunt hebt, is Boutehs advies. Hij geeft een eenvoudig voorbeeld. Veel Eritreeërs hebben geleerd dat ze geen oogcontact moeten maken met zorgverleners. Terwijl artsen en verpleegkundigen patiënten juist graag in de ogen kijken. Beiden handelingen zijn gestoeld op respect voor de ander maar de uitingsvorm is verschillend. Focus je je op de culturele norm, dus op het gegeven dat de ander je niet in de ogen wilt kijken, dan loopt het contact snel spaak. Maar als je uitgaat van de onderliggende waarde ‘respect tonen voor de ander’ heb je een gedeeld vertrekpunt gevonden.’
Veel vragen stellen
Gezamenlijke, universele waarden zijn bijvoorbeeld: zo goed mogelijk zorg geven, veiligheid, bescherming, minder pijn lijden. Hoe zorg je ervoor dat je op basis van dit soort waarden, en niet vanuit culturele normen, met de patiënt communiceert? Allereerst zul je je eigen mindset bij moeten stellen en er als zorgverlener vanuit moeten gaan dat een vaststaande cultuur niet bestaat, zegt Bouteh. Investeer in de relatie met de patiënt en zijn naasten is zijn eerste advies. ‘Vraag hoe het met ze gaat, of ze op hun gemak zijn. Informeer ze vervolgens over de visie van de zorginstelling en vraag in hoeverre ze op de hoogte gebracht willen worden van bijvoorbeeld de ziekte en de diagnose. En stel daarna veel vragen. Hoe ze tegen ziekte, gezondheid en behandeling aankijken. Want niet iedereen met een migratieachtergrond denkt daar hetzelfde over. En in dat gesprek komen vaak waarden bovendrijven die voor hen belangrijk zijn. Als er belangrijke beslissingen genomen moeten worden, dan moet het antwoord van de zorgverlener die waarde raken. Zeg in elk geval nooit: “Zo doen we dat in Nederland”’, benadrukt Bouteh.
Geestelijk verzorger inschakelen
Volgens Bouteh slaat menig zorgverlener bovenstaande stappen over. Hij erkent echter dat niet alle conflict voorkomen kan worden door je te richten op universele waarden. Hij pleit ervoor om vaker een geestelijk verzorger of een andere gezaghebbende persoon uit de eigen cultuur in te schakelen. Want ook dat gebeurt nu nog te weinig, vindt hij. ‘Zeker als het om gevoelige onderwerpen als leven en dood of palliatieve zorg gaat. Deze mensen kennen de religieuze norm en weten hoe ze de boodschap over moeten brengen.’
Meer lezen over dit onderwerp? https://www.pharos.nl/over-pharos/medewerkers/kaveh-bouteh/
