Fibromyalgie is een aandoening die gepaard gaat met chronische, gegeneraliseerde pijn en wordt vaak vergeleken met aandoeningen zoals chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS). Hoewel de precieze oorzaak onbekend is, wijst onderzoek op verschillende factoren, waaronder neuro-endocriene, musculaire en psychosociale componenten. Dit artikel biedt een overzicht van de criteria, diagnostische overwegingen en behandelopties, zodat huisartsen gericht en adequaat kunnen handelen bij patiënten met fibromyalgie.
Classificatie van fibromyalgie
De diagnose fibromyalgie is sinds 1990 gedefinieerd door het American College of Rheumatology (ACR). Deze criteria vereisen langdurige, gegeneraliseerde pijnklachten die ten minste drie maanden aanhouden en die voorkomen in de vier kwadranten van het lichaam. Daarnaast wordt bij elf of meer van de achttien drukpunten (ook wel tender points genoemd) pijn ervaren bij lichte druk. In de Nederlandse praktijk worden de ACR-criteria echter niet altijd strikt toegepast, omdat ze oorspronkelijk ontwikkeld zijn voor reumatologische settings.
Prevalentie en klinische kenmerken
Fibromyalgie komt voor bij ongeveer 2% van de bevolking, met een hogere prevalentie bij vrouwen. Veel voorkomende symptomen zijn slaapstoornissen, ochtendstijfheid, gewrichtszwellingen, hoofdpijn en darmklachten zoals prikkelbaredarmsyndroom. Fibromyalgie vertoont daarnaast overlap met andere functionele syndromen, zoals CVS, wat diagnostische uitdagingen kan opleveren.
Mogelijke oorzaken en pathofysiologie
Hoewel de precieze oorzaak van fibromyalgie onbekend is, zijn er enkele hypothesen:
- Aansturing vanuit de hersenen: Een verstoring in de samenwerking tussen de hersenen en hormonale klieren zou mogelijk leiden tot een verhoogde spierspanning en daarmee tot spierpijn.
- Prikkelverwerking: Mensen met fibromyalgie hebben mogelijk moeite om prikkels te filteren, wat kan bijdragen aan verhoogde pijnbeleving.
- Verwerking van pijnprikkels: Er zijn aanwijzingen dat de verwerking van pijn bij fibromyalgie-patiënten anders verloopt dan bij gezonde mensen.
Diagnostische aanpak
De diagnostiek van fibromyalgie in de huisartsenpraktijk bestaat uit een zorgvuldig lichamelijk onderzoek en enkele gerichte laboratoriumtests. Het doel hiervan is om andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen uit te sluiten.
Differentiële diagnose
Het opstellen van een uitgebreide differentiële diagnose kan helpen om fibromyalgie te onderscheiden van andere aandoeningen die met chronische pijn gepaard gaan. Aandoeningen zoals hypothyreoïdie, polymyalgia rheumatica en (post-)infectieuze myopathieën dienen te worden overwogen en indien nodig, uitgesloten door aanvullend onderzoek. Het testen van spierkracht is hierbij nuttig, waarbij verminderde spierkracht mogelijk wijst op een secundaire oorzaak die specialistisch vervolgonderzoek rechtvaardigt.
Diagnostische criteria en overwegingen
1. Diagnostische aandachtspunten De diagnose fibromyalgie wordt overwogen bij patiënten met chronische pijn in het bewegingsapparaat. Voorwaarden zijn:
- Pijnklachten die zowel boven als onder de taille aanwezig zijn, links én rechts in het lichaam.
- Aanwezigheid van symptomen zoals vermoeidheid, concentratieproblemen, stemmingsklachten en slaapstoornissen.
2. Gebruik van de fibromyalgiescore Om de diagnose te ondersteunen, kan de fibromyalgiescore worden gebruikt, een optelsom van de pijnscore en de symptoomscore, die varieert van 0 tot 31. Een score van 12 of hoger wijst in de richting van fibromyalgie.
- De pijnscore: De pijnscore meet op welke van de 19 punten in het lichaam de patiënt de afgelopen week pijn ervoer. Elk pijnlijk gebied levert 1 punt op.
- De symptoomscore: Deze omvat ernst van moeheid, slaapkwaliteit en cognitieve problemen, gescoord van 0 tot 3. Daarnaast worden 42 extra lichamelijke symptomen beoordeeld.
3. Aanvullend onderzoek Als er twijfel bestaat over de diagnose kan aanvullend onderzoek plaatsvinden zoals bloedtests of radiologische beeldvorming, hoewel dit meestal geen afwijkingen toont bij fibromyalgie.
Behandelopties
Het ontbreken van een causale verklaring maakt fibromyalgie lastig te behandelen. Verschillende behandelopties zijn onderzocht, waaronder medicatie en cognitieve gedragstherapie (CGT), hoewel geen enkele behandeling tot nu toe een eenduidig positieve uitkomst laat zien.
Medicamenteuze behandeling
Sommige onderzoeken laten zien dat amitriptyline verlichting kan bieden in pijn en slaapklachten bij fibromyalgiepatiënten. Andere medicijnen, zoals ibuprofen en alprazolam, laten minder positieve resultaten zien. Omdat de behandelmogelijkheden beperkt zijn, ligt de nadruk op ondersteunende therapieën en het leren omgaan met de klachten.
Er bestaat geen specifieke medicatie tegen fibromyalgie, maar sommige medicijnen kunnen verlichting bieden:
- Pijnstillers: Paracetamol of in sommige gevallen paracetamol met codeïne of tramadol. Let op bijwerkingen zoals sufheid en obstipatie.
- Antidepressiva: Amitriptyline kan, in lage dosering, effectief zijn voor pijnverlichting en slaapproblemen.
- Slaapmiddelen en kalmeringsmiddelen: In uitzonderlijke gevallen worden kortdurend benzodiazepinen voorgeschreven, maar let op het risico van afhankelijkheid en bijwerkingen.
Actieve en cognitieve behandelingen: zelfzorg en leefstijladviezen
Cognitieve gedragstherapie richt zich op het doorbreken van negatieve denkpatronen en biedt strategieën voor zelfmanagement. Patiënten worden aangemoedigd om dagelijkse activiteiten voort te zetten, ondanks pijn en vermoeidheid. Dit ondersteunt hen in het behouden van hun levenskwaliteit en voorkomt overmatige medicalisering van de klachten. Daarnaast blijkt lichamelijke activiteit een positieve invloed te hebben op het algemene welzijn van patiënten, hoewel dit geen directe verlichting van pijn en vermoeidheid garandeert.
- Beweging: Het is belangrijk dat patiënten regelmatig bewegen, met balans tussen activiteit en rust. Oefentherapie, begeleid door een fysiotherapeut, kan helpen bij het opbouwen van een veilige routine.
- Slaap: Een regelmatig slaappatroon kan verergering van klachten voorkomen.
- Ontspanning: Yoga, meditatie en zelfmanagementprogramma’s, zoals de zelfmanagementtraining ‘Sterk met pijn’, kunnen de kwaliteit van leven verbeteren.
Multidisciplinaire behandeling
Voor patiënten met ernstige klachten kan een verwijzing naar een revalidatieprogramma zinvol zijn. Een team van fysiotherapeuten, revalidatieartsen, psychologen en maatschappelijk werkers biedt geïntegreerde ondersteuning om met de symptomen van fibromyalgie om te gaan.
Prognose
De prognose voor fibromyalgie verschilt sterk per patiënt. Veel patiënten blijven langdurig klachten houden, maar een verslechtering wordt zelden gezien. Een actieve benadering waarbij patiënten ondersteund worden in het hanteren van hun klachten biedt mogelijk de beste resultaten op de lange termijn.
Veelgestelde vragen
1. Hoe kan ik fibromyalgie onderscheiden van andere chronische pijnsyndromen?
De ACR-criteria voor fibromyalgie, waaronder pijn in meerdere drukpunten en verspreid over het lichaam, vormen een richtlijn. Daarnaast kan een differentiële diagnose met aandoeningen zoals hypothyreoïdie en polymyalgia rheumatica nuttig zijn, waarbij enkele laboratoriumtests kunnen helpen om fibromyalgie van andere aandoeningen te onderscheiden.
2. Wat is het nut van cognitieve gedragstherapie voor fibromyalgiepatiënten?
CGT kan bijdragen aan zelfmanagement en het doorbreken van negatieve denkpatronen rond pijn. Deze benadering helpt patiënten om beter met hun klachten om te gaan en hun dagelijkse functioneren te behouden, ondanks de beperkingen die fibromyalgie met zich mee kan brengen.
3. Wanneer moet ik een patiënt met fibromyalgie doorverwijzen naar een specialist?
Een verwijzing is met name zinvol als er aanwijzingen zijn voor secundaire oorzaken, zoals spierzwakte die niet verklaard kan worden door fibromyalgie zelf. Ook bij complexere psychosociale problematiek die de klachten verergert, kan een multidisciplinaire aanpak geïndiceerd zijn.
