Wat is endometriose?
Endometriose is een aandoening waarbij endometriumweefsel, dat normaal in de baarmoeder voorkomt, zich buiten de baarmoeder bevindt. Dit weefsel kan zich vasthechten aan organen in het bekken, zoals de eierstokken, de eileiders en het peritoneum. Hoewel de precieze oorzaak van endometriose nog niet volledig begrepen is, wordt aangenomen dat genetische, somatische en immunologische factoren een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte.
Diagnose en symptomen
Dysmenorroe en endometriose
Dysmenorroe, oftewel pijnlijke menstruaties, komt veel voor en kan soms een teken zijn van endometriose. Ongeveer 10% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd heeft endometriose, maar dit percentage kan oplopen tot 30% bij vrouwen met chronische bekkenpijn en zelfs 50% bij vrouwen die onderzocht worden vanwege vruchtbaarheidsproblemen. Bij adolescenten varieert de prevalentie tussen de 25% en 38%.
Typische symptomen van endometriose zijn:
- Dysmenorroe: Pijn vóór en tijdens de menstruatie. Deze pijn is vaak dubbelzijdig en kan uitstralen naar andere gebieden zoals de onderrug of bovenbenen.
- Infertiliteit: Endometriose kan de vruchtbaarheid verminderen, hoewel dit bij adolescenten vaak minder opvalt omdat zij nog geen kinderwens hebben.
- Diepe dyspareunie: Pijn tijdens de geslachtsgemeenschap, vooral bij retrocervicale endometriose.
- Palpabele afwijkingen: Bij lichamelijk onderzoek kunnen palpabele afwijkingen in het kleine bekken gevonden worden, zoals vergrote eierstokken.
We weten niet precies hoe endometriose ontstaat. We weten wel dat endometriose in sommige families vaker voorkomt. Dat kan met erfelijke aanleg te maken hebben.
Diagnostische benadering
De diagnose van endometriose kan via verschillende methoden worden gesteld. Een lichamelijk onderzoek en eenvoudig laboratoriumonderzoek kunnen helpen bij het uitsluiten van andere aandoeningen zoals cystitis of een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Een transvaginale echo kan nuttig zijn voor het identificeren van afwijkingen aan de eierstokken, hoewel peritoneale laesies hiermee niet altijd zichtbaar zijn.
De gouden standaard voor de diagnose is echter laparoscopie. Tijdens deze ingreep kan de arts endometriosehaarden visueel bevestigen en histologisch bevestigen. Bij adolescenten kunnen endometriosehaarden er anders uitzien dan bij volwassenen, wat het moeilijker kan maken om de diagnose te stellen zonder laparoscopie.
Behandelingsopties
De behandeling van endometriose begint meestal met pijnstilling via NSAID’s en/of orale anticonceptiva. Indien deze behandeling niet effectief is, kunnen medroxyprogesteronacetaat of een levonorgestrelhoudend spiraaltje worden overwogen. Bij aanhoudende klachten of verminderde vruchtbaarheid kan verwijzing naar een gynaecoloog noodzakelijk zijn voor verdere behandeling.
Wanneer pijnstillers niet voldoende verlichting bieden bij patiënten met endometriose, zijn er aanvullende behandelingsopties die overwogen kunnen worden. Hier volgt een overzicht van de hormonale en alternatieve behandelingen die beschikbaar zijn voor patiënten met endometriose.
Hormonale behandelingen
Als de eerste lijn van pijnbestrijding met NSAID’s niet effectief is, kan het overwegen van hormonale therapieën een nuttige volgende stap zijn. Deze behandelingen richten zich op het verminderen van de groei van endometriaal weefsel door het verstoren van het hormonale milieu.
Voorbehoedmiddelen met hormonen
Anticonceptiva zoals de pil, de hormoonring en de hormoonpleister kunnen helpen bij het verminderen van endometrioseklachten door de menstruatiecyclus te reguleren en de groei van endometriaal weefsel te remmen. Deze middelen hebben over het algemeen minimale bijwerkingen, hoewel patiënten in de eerste drie maanden last kunnen krijgen van onregelmatige menstruaties. Mogelijke bijwerkingen zijn stemmingswisselingen zoals somberheid of prikkelbaarheid. Bij de pil kan worden overwogen om deze continu in te nemen zonder een stopweek, wat in overleg met de patiënt kan worden besproken.
Progestageen
Progestageenpreparaten, zoals lynestrenol, zijn beschikbaar in verschillende vormen, waaronder pillen, injecties en hormoonspiraaltjes. Deze middelen kunnen ook dienen als anticonceptie. De bijwerkingen variëren en kunnen hoofdpijn, huiduitslag, gewichtstoename, bloedverlies en vermoeidheid omvatten. Het is belangrijk om de patiënt te informeren over de verschillende bijwerkingen en deze zorgvuldig te monitoren.
GnRH-agonisten
GnRH-agonisten zoals gosereline, leuproreline, nafareline en triptoreline kunnen worden gebruikt om tijdelijk de werking van de eierstokken te onderdrukken door invloed op de hersenen. Deze hormonen worden toegediend via neusspray of injectie. Mogelijke bijwerkingen zijn overgangsklachten, zoals opvliegers, nachtelijk zweten, vaginale droogte, pijn bij geslachtsgemeenschap, stemmingswisselingen en gewrichtspijn. Bij langdurig gebruik (meer dan 6 maanden) bestaat er een risico op botontkalking, wat vooral relevant is voor vrouwen onder de 23 jaar. Dit kan ook gepaard gaan met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Deze behandelingen worden vaak voorgeschreven door specialisten in het ziekenhuis, maar de huisarts kan meestal de injecties toedienen en de neusspray kan door de patiënt zelf worden gebruikt.
Het is belangrijk om de patiënt te informeren dat hormonale behandelingen de endometriose niet volledig genezen, maar wel kunnen helpen om de symptomen te verlichten. Bij het stoppen van de behandeling kunnen de symptomen terugkeren.
Alternatieve benaderingen
Sommige patiënten zoeken verlichting via alternatieve therapieën zoals dieetveranderingen, acupunctuur of voedingssupplementen. Het is belangrijk om te weten dat er geen sterk wetenschappelijk bewijs is dat deze alternatieve methoden effectief zijn bij de behandeling van endometriose zelf. Het is raadzaam om patiënten te adviseren om voorzichtig te zijn met deze benaderingen, aangezien sommige alternatieven mogelijk schadelijk kunnen zijn of geen wetenschappelijk onderbouwde voordelen bieden.
Een gezonde voeding kan bijdragen aan een verbeterde algehele gezondheid en het omgaan met symptomen, hoewel het endometrioseweefsel zelf niet zal verdwijnen door dieetveranderingen alleen. Indien nodig kan een diëtist worden ingeschakeld voor advies over voeding en het beheersen van klachten.
Begeleiding en toekomst
Naast medische behandeling moet de huisarts ook aandacht besteden aan de impact van endometriose op de levenskwaliteit van de patiënte, inclusief mogelijke gevolgen voor haar vruchtbaarheid en dagelijks leven. Het is belangrijk om de patiënte te informeren over mogelijke gevolgen en behandelingsopties.
Gevolgen van endometriose
Endometriose kan verschillende impact hebben op de gezondheid en het dagelijks leven. Hier zijn enkele mogelijke gevolgen:
Verminderde vruchtbaarheid
Ongeveer 30% van de vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen heeft endometriose. Over het algemeen geldt dat hoe ernstiger en uitgebreider de endometriose is, hoe moeilijker het kan zijn om zwanger te worden zonder medische interventie.
Plotselinge sterke buikpijn
In sommige gevallen bevindt endometriose zich in de eierstokken. Het baarmoederslijmvlies kan deze eierstokken laten opzwellen, wat kan leiden tot bloeding of het scheuren van de cyste. Dit kan leiden tot plotselinge, hevige buikpijn die vaak onmiddellijke chirurgische ingreep vereist om de cyste te verwijderen of de bloeding te stoppen. Dit komt echter relatief zelden voor.
Effecten na de overgang
Tijdens en na de overgang stopt de groei en afstoting van het baarmoederslijmvlies. Hierdoor groeit ook het endometrioseweefsel buiten de baarmoeder niet verder. Hoewel de endometriose nog aanwezig kan zijn, veroorzaken deze weefsels meestal geen klachten meer. In deze fase komt de endometriose vaak tot rust.
Veelgestelde vragen
1. Hoe kan ik endometriose bij adolescenten herkennen? Bij adolescenten kan endometriose gepresenteerd worden met symptomen zoals ernstige menstruatiepijn, chronische bekkenpijn, of pijn tijdens de geslachtsgemeenschap. Als NSAID’s en orale anticonceptiva niet effectief zijn, kan verdere diagnostiek nodig zijn.
2. Wat is de rol van laparoscopie bij de diagnose van endometriose? Laparoscopie is de belangrijkste methode voor het visueel bevestigen van endometriosehaarden. Het biedt de mogelijkheid om endometriose te identificeren en histologisch te bevestigen, wat belangrijk is voor een definitieve diagnose.
3. Wanneer moet ik een patiënt met dysmenorroe doorverwijzen naar een gynaecoloog? Doorverwijzing naar een gynaecoloog is aangewezen als de symptomen niet verbeteren met standaardbehandelingen zoals NSAID’s of orale anticonceptiva, of als er tekenen zijn van ernstige afwijkingen tijdens lichamelijk onderzoek.
