Slaap verandert door de jaren heen, en bij oudere volwassenen komt insomnie vaker voor. Een verstoring van de slaap kan echter een aanzienlijke invloed hebben op de gezondheid en kwaliteit van leven. In deze casus bespreken we hoe huisartsen insomnie bij een oudere patiënt kunnen herkennen en behandelen met niet-medicamenteuze opties, zoals CGT-I.
Casusbeschrijving: Meneer De Boer en zijn slaapklachten
Meneer De Boer is 68 jaar en heeft zich bij de huisarts gemeld vanwege hardnekkige slaapklachten. Hij valt moeizaam in slaap, wordt meerdere keren per nacht wakker en voelt zich overdag vaak uitgeput. Hij heeft al verschillende slaappillen geprobeerd, maar zonder blijvend resultaat. Zijn slaapproblemen zijn de laatste jaren verergerd, en hij wil graag weten of er alternatieve oplossingen zijn.
Achtergrond: Veranderingen in slaap tijdens het leven
Tijdens de levensloop ondergaat de slaap verschillende veranderingen. Volwassenen slapen over het algemeen minder diep dan jongeren, hebben een kortere REM-slaap en worden vaker ’s nachts wakker. Deze veranderingen zijn normaal, maar wanneer slaapklachten leiden tot verminderde kwaliteit van leven en dagelijkse vermoeidheid, kan er sprake zijn van een slaapprobleem, zoals chronische insomnie.
Diagnostiek van chronische insomnie stoornis
- Anamnese en slaappatroon evaluatie
Bij meneer De Boer voert de huisarts een uitgebreide anamnese uit om zijn slaappatroon en slaapgerelateerde symptomen te beoordelen. Meneer De Boer geeft aan gemiddeld vijf uur per nacht te slapen, en dit patroon is al meer dan drie maanden consistent. Zijn vermoeidheid beïnvloedt zijn dagelijkse activiteiten en stemming. - Vaststellen van de ernst en impact van de klachten
De huisarts maakt gebruik van de DSM-5-criteria voor chronische insomnie, waarbij de frequentie, ernst en impact van de slaapklachten worden geëvalueerd. Meneer De Boer voldoet aan de criteria voor chronische insomnie door zijn frequente nachtelijke ontwakingen, onvoldoende herstellende slaap en de negatieve invloed hiervan op zijn functioneren overdag. - Uitsluiten van onderliggende oorzaken
De huisarts onderzoekt eventuele onderliggende oorzaken, zoals medische aandoeningen (bijvoorbeeld chronische pijn), bijwerkingen van medicatie of psychische stress. Dit wordt gedaan om andere oorzaken van slapeloosheid uit te sluiten.
Behandelopties voor chronische insomnie
- Voorlichting over normale slaapveranderingen
De huisarts bespreekt met meneer De Boer hoe de slaap met het ouder worden verandert en dat bepaalde patronen, zoals lichte slaap en vaker wakker worden, normaal zijn op latere leeftijd. Deze informatie helpt hem beter te begrijpen wat hij kan verwachten, en het kan zijn frustratie over het slaapproces verminderen.
- Slaap hygiëne advies
Meneer De Boer krijgt adviezen voor het verbeteren van zijn slaapomgeving en slaapgewoonten:
- Het creëren van een vaste slaaproutine.
- Niet op de wekker kijken ’s nachts en deze liefst omdraaien
- Vermijden van cafeïne en zware maaltijden in de avond.
- Een koele, donkere slaapkamer instellen.
Door de slaapomgeving te optimaliseren en een consistent slaapritme te ontwikkelen, kan zijn slaapkwaliteit mogelijk verbeteren.
- Cognitieve Gedragstherapie voor Insomnie (CGT-I)
CGT-I is de aanbevolen behandeling voor chronische insomnie en heeft bewezen effectief te zijn voor langdurige verbetering van slaap zonder medicatie. Bij meneer De Boer wordt een CGT-I traject besproken, bestaande uit:
- Slaaprestrictie: Het beperken van de tijd in bed om zo minder lang onrustig wakker te liggen. Het korter op bed liggen kan in het begin leiden tot extra vermoeidheid, maar ondersteunt uiteindelijk de slaap. .
- Stimuluscontrole: Als iemand een tijd onrustig in bed ligt, kan het helpen om uit bed te gaan. Dat kan leiden tot afleiding en vermindering van stress en piekergedachten (rondom de slaap).
- Cognitieve herstructurering: Meneer De Boer leert negatieve gedachten en zorgen over slaap om te zetten in realistische gedachten, wat stress over zijn slaappatroon vermindert.
- Relaxatie en mindfulness technieken
Relaxatieoefeningen kunnen helpen bij het verminderen van lichamelijke en geestelijke spanning voor het slapengaan. Meneer De Boer krijgt begeleiding in het toepassen van ademhalingstechnieken en ontspanningsoefeningen. Mindfulness kan hem ook helpen om stress beter te hanteren en zijn slaapkwaliteit te verbeteren.
Alternatieve medicatie en kortdurend gebruik
Hoewel de voorkeur uitgaat naar niet-medicamenteuze behandeling, bespreekt de huisarts met meneer De Boer dat slaapmedicatie een kortdurende optie kan zijn wanneer de klachten ernstig blijven. Hierbij wordt benadrukt dat langdurig gebruik van slaapmiddelen niet effectief is en mogelijk kan leiden tot gezondheidsproblemen, afhankelijkheid en een verstoring van de slaapcyclus.
Follow-up en langetermijn begeleiding
De huisarts plant een follow-up afspraak met meneer De Boer om zijn voortgang en slaapkwaliteit te evalueren. Dit biedt de kans om eventuele aanpassingen door te voeren en te zorgen voor voldoende ondersteuning in zijn CGT-I traject.
Rol van de huisarts bij chronische insomnie behandeling
Door inzicht in normale slaapveranderingen, uitgebreide diagnostiek en gerichte CGT-I behandeling kan de huisarts bijdragen aan een betere slaapkwaliteit en levenskwaliteit voor patiënten met chronische insomnie, zoals meneer De Boer.
