De ziekte van Alzheimer en de zoektocht naar nieuwe behandelmethoden
De ziekte van Alzheimer is wereldwijd de meest voorkomende vorm van dementie en heeft ingrijpende gevolgen voor patiënten en hun omgeving. Hoewel nieuwe behandelingen, zoals monoklonale antilichamen, enig succes laten zien bij het vertragen van de ziekteprogressie, is er nog steeds een grote behoefte aan interventies die de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer kunnen voorkomen of vertragen.
Een mogelijk alternatief is het herbestemmen van bestaande geneesmiddelen, zoals fosfodiësterase type 5-remmers (PDE-5’s). Deze middelen, die oorspronkelijk werden ontwikkeld voor aandoeningen zoals hypertensie en erectiestoornissen, tonen mogelijk ook neuroprotectieve effecten. Dit artikel bespreekt een grootschalige cohortstudie naar het verband tussen PDE-5’s en het risico op de ziekte van Alzheimer.
Onderzoeksmethode: Data-analyse bij mannen met erectiestoornissen
Het onderzoek maakte gebruik van medische gegevens uit de IQVIA Medical Research Data UK, een grote database met informatie over huisartsenzorg in het Verenigd Koninkrijk. De studie betrof 269.725 mannen van 40 jaar en ouder, bij wie tussen 2000 en 2017 een nieuwe diagnose van erectiestoornissen was gesteld. Mannen met een eerdere diagnose van dementie, cognitieve stoornissen of verwarring werden uitgesloten, evenals patiënten die reeds medicijnen voor dementie hadden gebruikt.
PDE-5-gebruik werd vastgesteld op basis van voorgeschreven medicatie, waaronder sildenafil, tadalafil en vardenafil. Patiënten die geen PDE-5’s gebruikten, fungeerden als controlegroep. Het primaire doel was het onderzoeken van het risico op de ziekte van Alzheimer bij PDE-5-gebruikers in vergelijking met niet-gebruikers.
Resultaten: Lagere incidentie van Alzheimer bij PDE-5-gebruik
Uit de studie bleek dat mannen die PDE-5’s gebruikten, een lager risico hadden op het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer dan niet-gebruikers. Tijdens een mediane follow-up van 5,1 jaar werd de ziekte van Alzheimer gediagnosticeerd bij 749 PDE-5-gebruikers (8,1 gevallen per 10.000 persoonsjaren) en bij 370 niet-gebruikers (9,7 gevallen per 10.000 persoonsjaren). Na correctie voor verstorende factoren, zoals leeftijd en comorbiditeiten, was de hazard ratio (HR) voor de ziekte van Alzheimer bij PDE-5-gebruikers 0,82 (95% betrouwbaarheidsinterval [BI]: 0,72–0,93).
Daarnaast bleek dat een hoger aantal PDE-5-voorschriften gepaard ging met een verdere daling van het risico op de ziekte van Alzheimer. Patiënten met meer dan 20 voorschriften hadden een HR van 0,56 (95% BI: 0,43–0,73). Dit wijst op een mogelijke dosis-responsrelatie, waarbij frequenter gebruik van PDE-5’s kan leiden tot een grotere mate van neuroprotectie.
Verklaringen voor de resultaten
De belangrijkste hypothese achter het beschermende effect van PDE-5’s is hun vermogen om de bloedtoevoer naar de hersenen te verbeteren en ontstekingsprocessen te verminderen. Fosfodiësterase type 5-remmers verhogen de concentratie van cyclisch guanosinemonofosfaat (cGMP), een stof die betrokken is bij vaatverwijding en celcommunicatie. Bij mensen met de ziekte van Alzheimer worden vaak lage cGMP-niveaus en verhoogde PDE-activiteit in de hersenen waargenomen, wat mogelijk bijdraagt aan cognitieve achteruitgang.
Sildenafil, een van de meest gebruikte PDE-5’s, passeert bovendien de bloed-hersenbarrière. Hierdoor kan het direct invloed hebben op hersencellen en mogelijk bijdragen aan het voorkomen van schade die geassocieerd wordt met de ziekte van Alzheimer.
Beperkingen van de studie en aanbevelingen voor vervolgonderzoek
Hoewel deze studie interessante inzichten biedt, zijn er enkele beperkingen. Het gebruik van PDE-5’s werd vastgesteld op basis van voorschriften, en het is niet zeker of patiënten de medicatie daadwerkelijk innamen. Ook waren diagnostische gegevens over de ziekte van Alzheimer gebaseerd op huisartsregistraties, wat de nauwkeurigheid kan beïnvloeden. Verder ontbreekt informatie over factoren zoals fysieke en seksuele activiteit, die zowel met erectiestoornissen als de ziekte van Alzheimer in verband kunnen staan.
Om de bevindingen verder te onderbouwen, zou een gerandomiseerde gecontroleerde studie wenselijk zijn. Hierin zouden zowel mannen als vrouwen zonder cognitieve stoornissen worden betrokken, en het effect van PDE-5’s op cognitieve functies zou op de lange termijn onderzocht moeten worden.
Implicaties voor de huisartsenpraktijk
Voor huisartsen bieden de resultaten van deze studie waardevolle inzichten. Bij mannen met erectiestoornissen kan het gebruik van PDE-5’s niet alleen bijdragen aan een verbetering van hun seksuele gezondheid, maar mogelijk ook het risico op cognitieve achteruitgang verminderen. Dit onderstreept het belang van een uitgebreide aanpak bij de behandeling van erectiestoornissen, waarbij medicatie, leefstijlinterventies en mentale gezondheid worden meegenomen.
Veelgestelde vragen
1. Kunnen PDE-5-remmers worden voorgeschreven als preventie voor de ziekte van Alzheimer?
PDE-5-remmers worden momenteel niet voorgeschreven specifiek ter preventie van de ziekte van Alzheimer. De resultaten van deze studie wijzen echter op een mogelijk verband tussen PDE-5-gebruik en een lager risico op de ziekte van Alzheimer, wat vervolgonderzoek rechtvaardigt. Als huisarts kunt u patiënten informeren over de potentiële voordelen van PDE-5’s, maar voorzichtigheid is geboden totdat verder bewijs beschikbaar is.
2. Hoe kan een huisarts bepalen welke patiënten baat hebben bij PDE-5’s?
PDE-5’s worden doorgaans voorgeschreven aan mannen met erectiestoornissen. Voor patiënten met bijkomende risicofactoren voor de ziekte van Alzheimer, zoals diabetes of hypertensie, kan het gebruik van PDE-5’s mogelijk ook bijdragen aan een lager risico op cognitieve achteruitgang. Overweeg een brede evaluatie van leefstijl, mentale gezondheid en comorbiditeiten bij de behandeling van erectiestoornissen.
3. Zijn er risico’s verbonden aan langdurig gebruik van PDE-5’s?
Langdurig gebruik van PDE-5’s is over het algemeen veilig, mits er geen contra-indicaties zijn, zoals het gelijktijdig gebruik van nitraten. Bijwerkingen kunnen onder andere hoofdpijn, blozen en maagklachten zijn. Het is belangrijk om patiënten goed te informeren en hun medicatiegebruik regelmatig te evalueren.
