Onbedoelde zwangerschappen bij koperspiraalgebruik
In maart 2025 ontving het Meldpunt en Expertisecentrum Bijwerkingen Implantaten (MEBI), onder beheer van het RIVM, 88 meldingen over mogelijke bijwerkingen bij koperspiralen. Opvallend is dat 47 melders zwanger bleken te zijn ondanks gebruik van het spiraaltje als anticonceptie. Deze cijfers kwamen naar voren na een televisie-uitzending van Radar op 17 maart.
Specifieke focus op de Ballerine-spiraal
In dertien van de gemelde zwangerschappen ging het om de Ballerine-spiraal. Dit type koperspiraaltje heeft een bolvormig ontwerp en onderscheidt zich daarmee van de klassieke T-vormige spiralen. In tegenstelling tot hormonale varianten geeft de Ballerine uitsluitend koper af, wat bevruchting en innesteling van een eicel moet tegengaan.
Hoewel dit spiraaltje tussen 2019 en 2021 bij ongeveer 8000 vrouwen in Nederland werd geplaatst, wordt het inmiddels niet meer toegepast. Desondanks is onbekend hoeveel vrouwen het implantaat nog inwendig dragen. De kans bestaat dat deze groep nog groeit, aangezien het meldsysteem bij MEBI vrijwillig is en veel complicaties dus mogelijk niet geregistreerd worden.
Problemen in de registratie van bijwerkingen
Een belangrijke factor die het zicht op de risico’s vertroebelt, is dat zwangerschap bij dit type spiraal als een “verwachte bijwerking” wordt beschouwd. Daardoor zijn fabrikanten niet verplicht meldingen te doen bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Dit leidt ertoe dat incidenten, zoals een zwangerschap of het uitzakken van een spiraal, niet structureel worden geregistreerd of geëvalueerd.
Niet gemelde klachten door fabrikant
Volgens gegevens die Radar verkreeg via de Wet open overheid, kreeg de fabrikant van de Ballerine-spiraal tussen april 2019 en december 2020 zeker 258 meldingen van complicaties uit Nederland. Het ging onder meer om spiralen die uit de baarmoeder zakten of deze perforeerden. Tevens waren er op dat moment al 68 zwangerschappen bekend bij de fabrikant. Desondanks zijn slechts vijf meldingen terechtgekomen bij de IGJ. De rest is niet gerapporteerd.
Signalen vanuit de praktijk
Zowel verloskundigen als huisartsen signaleren een toename van incidenten bij gebruikers van de Ballerine. De bolvormige structuur lijkt vaker tot problemen te leiden bij inbrenging, positiebehoud en verwijdering.
Complicaties bij verwijdering
In de recente Radar-uitzending gaven meerdere vrouwen aan dat hun spiraal vastgroeide in het baarmoederslijmvlies. Pogingen tot verwijdering leidden in sommige gevallen tot breuken van het implantaat. Dit maakt verwijdering gecompliceerd en vergroot het risico op lichamelijke schade.
Begeleiding van patiënten in de huisartsenpraktijk
Consult en anamnese
Bij een eerste gesprek over anticonceptie is het belangrijk om de keuze voor een koperspiraal zorgvuldig te bespreken. Vraag altijd naar eerdere ervaringen met anticonceptiemiddelen en bespreek mogelijke alternatieven, zeker als een patiënt voorkeur heeft voor hormoonvrije anticonceptie.
Risico-inschatting en verwijzing
Wanneer een patiënte kiest voor een koperspiraal, verdient het aanbeveling om te verwijzen naar een verloskundige of gynaecoloog met ervaring in het plaatsen van dit type spiraal. Controle na plaatsing (middels echo) helpt bij het uitsluiten van een afwijkende ligging, wat de kans op complicaties vermindert.
Signalen van complicaties herkennen
Huisartsen kunnen een belangrijke rol spelen in het herkennen van symptomen die kunnen duiden op complicaties. Denk aan onregelmatig bloedverlies, buikpijn, afwijkend verloop van de menstruatie of verminderde zekerheid over de positie van het spiraaltje. Ook bij klachten tijdens of na een pogingen tot verwijdering is doorverwijzing naar de gynaecoloog aangewezen.
Farmacovigilantie en meldingsbereidheid
Hoewel het huidige meldsysteem op vrijwillige basis functioneert, is het van belang dat huisartsen patiënten actief wijzen op het bestaan van MEBI. Een goede registratie van bijwerkingen en complicaties is noodzakelijk voor het verbeteren van patiëntveiligheid.
Daarnaast is het waardevol dat zorgverleners zelf ook melding maken van opvallende patronen of incidenten, vooral wanneer er sprake is van ernstige bijwerkingen of onbedoelde zwangerschappen.
Veelgestelde vragen
1. Wat kan ik doen als een patiënt met een Ballerine-spiraal onbedoeld zwanger raakt?
Bij een zwangerschap ondanks een koperspiraal is het belangrijk om snel een echoscopische beoordeling te laten doen. Hiermee wordt bepaald of de spiraal nog aanwezig is en wat de ligging is. Bespreek met de patiënt haar wensen ten aanzien van de zwangerschap en verwijs zo nodig naar een gynaecoloog of abortuskliniek, afhankelijk van de situatie en voorkeur.
2. Hoe beoordeel ik of de spiraal correct geplaatst is?
De positie van een spiraal kan bij voorkeur worden gecontroleerd met een vaginale echo, idealiter kort na plaatsing. Indien echo niet beschikbaar is in de praktijk, kan dit via verwijzing worden gedaan. Bij twijfel over de ligging of bij klachten is echo-diagnostiek noodzakelijk om complicaties uit te sluiten.
3. Moet ik melding maken van bijwerkingen bij het MEBI, ook als de patiënt het zelf al gedaan heeft?
Hoewel patiënten meldingen kunnen doen, is het ook waardevol dat zorgverleners zelf melding maken. Meldingen van zorgprofessionals bevatten doorgaans meer medische details en dragen bij aan beter inzicht in patronen en ernst van bijwerkingen. Dit helpt bij toekomstige beoordeling van de veiligheid van implantaten.
