De huisarts is de meest bezochte zorgverlener onder migrantengroepen, zo blijkt uit onderzoek. ‘Dat is mooi nieuws, maar het geeft ook een druk. De weg naar andere vormen van zorg blijkt namelijk vaak onbekend’, vertelt Diana Codfried. Daar wordt dus nog veel gezondheidswinst gemist. Hoe dat kan? Zorgprofessionals spreken graag van persoonsgerichte zorg, maar daarbij hebben we niet altijd aandacht voor de culturele verschillen. Iedereen draagt een bril met zijn eigen referentiekader. Die kunnen afzetten maakt je werk en je leven leuker.’
Verschillen in normaal
Als trainer in cultuursensitieve zorg en eigenaar van een re-integratiebureau voor mensen met een migratieachtergrond wil Diana Codfried zorgprofessionals graag helpen om uit de overtuigingen, meningen en aannames te stappen. ‘Iedereen heeft een referentiekader: dat is jouw ‘normaal’. Maar wat normaal is, kan van mens tot mens verschillen. Luister je alleen vanuit je eigen referentiekader naar je patiënt, dan kun je informatie missen die ten koste gaat van de kwaliteit van zorg.’
Veel pillen is ziek
Heeft ze daar een voorbeeld van? ‘Het is natuurlijk lastig om een heterogene groep als homogene groep te bespreken’, tekent Codfried aan. ‘Maar in het algemeen kun je bijvoorbeeld bedenken dat je in sommige landen pas ziek bent als dit zichtbaar is, en je bij voorkeur veel pillen moet slikken. Dit ‘legitimeert’ het ziek-zijn en bijvoorbeeld niet kunnen werken. Als je dat niet weet, liggen aannames op de loer, bijvoorbeeld dat iemand zich aanstelt of niet moet overdrijven.’
Onbekend fenomeen
Een ander voorbeeld is dat het zorgsysteem in veel landen anders werkt. ‘Iemand die bijvoorbeeld uit China of Senegal komt, heeft geen idee hoe het hier is georganiseerd. Naar de huisarts gaan die samen met je kijkt of het in de praktijk oplost of welke vervolgzorg je nodig hebt, is een onbekend fenomeen. Dat vraagt om kennisverbreding bij de migrant zelf, maar de huisarts kan hieraan bijdragen door te beseffen dat iemand een ander referentiekader heeft. Dan neem je bijvoorbeeld bij het eerste gesprek of de intake meer tijd.’
Spoorboekje
Overigens zit cultuur niet altijd in een migratieachtergrond. ‘Mensen met een migratieachtergrond of een taalachterstand zijn wel de meest kwetsbare groepen’, duidt Codfried. ‘Maar verschillen in cultuur zie je niet altijd aan de buitenkant. Er zijn bijvoorbeeld ook cultuurverschillen tussen Maastricht en Groningen of tussen mensen met een lage sociaaleconomische achtergrond en een hoge. Er is ook geen spoorboekje te geven. Het belangrijkste is om te realiseren dat de ideeën over (omgaan met) ziekte kunnen verschillen.’
Cultureel interview
Bij mentale ziekten of een naderend levenseinde is bijvoorbeeld extra alertheid geboden. Een tip daarvoor is om het culturele interview van Pharos te gebruiken. ‘Dat kan bij de intake of de praktijkondersteuner (POH) kan het afnemen’, vertelt Codfried. ‘Die investering ‘aan de voorkant’ levert veel op omdat je in de rest van de contactmomenten beter weet wat voor de ander ‘normaal’ is, ook in lastige of noodsituaties.’
Aannames vermijden
In de praktijk van alledag is het misschien niet mogelijk om bij alle patiënten zo’n interview af te nemen. Zeker ook omdat veel huisartsen als waarnemer werken of als parttimer niet altijd dezelfde patiënten zien. Heeft Diana Codfried ook een tip voor hen? ‘Zeker: laat je niet belemmeren door schaamte. Want aannames doen is tricky. Je kunt ervanuit gaan dat iemand die moslim is ook aan ramadan doet, maar dat hoeft niet. Terwijl die informatie wel relevant kan zijn voor bijvoorbeeld het gebruik van medicatie. Stel liever oprechte vragen vanuit nieuwsgierigheid of professionaliteit. Het kan je alleen maar verrijken.’
Ook meer bewust worden van referentiekaders?
Tijdens het congres Cultuursensitieve zorg op vrijdag 7 juni 2024 verzorgt Diana Codfried een sessie over hoe jij je meer bewust wordt van je eigen referentiekader en hoe je dit meeneemt in je communicatie. Je gaat actief aan de slag met casuïstiek en leert ook van elkaars ervaringen!
tekst: Naomi van Esschoten
