Wat is separatieangst?
Separatieangst, ook wel verlatingsangst genoemd, is een overmatige angst om gescheiden te worden van een belangrijk persoon, vaak de ouder of verzorgers bij kinderen. Dit kan zich uiten in voortdurende bezorgdheid dat er iets ergs met deze persoon zal gebeuren. Terwijl een bepaalde mate van angst bij jonge kinderen normaal is, wordt het pas een stoornis als het gedrag niet meer past bij de leeftijd van het kind.
Bij volwassenen kan separatieangst zich uiten als constante angst bij het scheiden van een partner of andere belangrijke personen in hun leven. De angst kan het dagelijks functioneren ernstig belemmeren.
Symptomen van separatieangst
Om te spreken van een separatieangststoornis moeten minstens drie van de volgende symptomen aanwezig zijn:
- Overmatige bezorgdheid over het verlies van belangrijke anderen of dat hen iets zal overkomen.
- Angst om gescheiden te worden van belangrijke anderen, met fysieke klachten zoals hoofdpijn of buikpijn bij de verwachting van een scheiding.
- Weigering om ergens naartoe te gaan vanwege de angst om gescheiden te worden.
- Angst om alleen te zijn, zowel thuis als elders.
- Herhaaldelijke nachtmerries over scheiding.
- Ongebruikelijke vrees voor het slapen zonder een belangrijk persoon in de buurt.
Bij kinderen kan het zich uiten in hevige weerstand om naar school te gaan, maar ook in fysieke symptomen zoals buikpijn of hoofdpijn bij het idee van scheiding.
Diagnose en anamnese
Een gedegen anamnese is essentieel voor het stellen van de diagnose separatieangst. Huisartsen moeten zich richten op het identificeren van symptomen die niet passen bij de leeftijd van het kind of de volwassene. Het is belangrijk om zowel de emotionele als fysieke symptomen te documenteren, aangezien separatieangst vaak samengaat met lichamelijke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn of misselijkheid.
Bij het stellen van de diagnose is het van belang de symptomen in de context van andere psychische aandoeningen te plaatsen. Separatieangst kan soms gepaard gaan met andere angststoornissen, depressie of hechtingsproblemen. Huisartsen kunnen overwegen om door te verwijzen naar een psycholoog of psychiater voor verder onderzoek.
Behandelopties
Psychologische behandeling
De eerste keus voor behandeling is psychotherapie. Cognitieve gedragstherapie (CGT) heeft bewezen effectief te zijn in het verminderen van de angstklachten bij separatieangst. CGT helpt patiënten om hun angsten te herkennen en realistische gedachten en reacties te ontwikkelen. Exposuretherapie, waarbij patiënten geleidelijk worden blootgesteld aan de angstige situatie, kan ook nuttig zijn.
Medicatie
In sommige gevallen kan medicatie nodig zijn, vooral als de symptomen ernstig zijn. Antidepressiva kunnen worden overwogen, maar bij kinderen en jongeren tot 20 jaar wordt het gebruik hiervan afgeraden, tenzij andere behandelopties niet effectief zijn gebleken. Medicatie wordt meestal voorgeschreven wanneer de psychologische behandeling alleen onvoldoende resultaat oplevert.
Behandeling van hechtingsproblematiek
Soms is separatieangst een symptoom van onderliggende hechtingsproblematiek, vooral bij kinderen. Hechtingsstoornissen kunnen ontstaan wanneer een kind onvoldoende emotionele steun en veiligheid ervaart. Therapieën zoals schematherapie, gezinstherapie en Emotion Focused Therapy (EFT) kunnen helpen bij het verbeteren van de emotionele binding en het herstel van veilige hechting.
Frequentie van separatieangst
Hoewel de meeste kinderen tijdelijke vormen van separatieangst ervaren, is een separatieangststoornis minder gebruikelijk. Het komt voor bij 1 tot 2% van de bevolking, en bij kinderen ligt de prevalentie rond de 4%. Het is belangrijk voor huisartsen om deze aandoening te herkennen en op tijd te behandelen om verdere emotionele en sociale beperkingen te voorkomen.
Veelgestelde vragen
1. Wat is het verschil tussen normale separatieangst en een separatieangststoornis?
Normale separatieangst komt voor bij jonge kinderen en is een tijdelijke fase. Een separatieangststoornis is een langdurige en buitensporige angst die niet in verhouding staat tot de leeftijd van het kind en ernstige beperkingen in het dagelijks functioneren veroorzaakt.
2. Hoe kan ik als huisarts separatieangst bij volwassenen herkennen?
Bij volwassenen uit separatieangst zich vaak in constante angst bij het idee van scheiding van een partner of naaste familieleden. Dit kan gepaard gaan met fysieke symptomen zoals hoofdpijn of buikpijn en een sterke weerstand tegen vertrek uit huis.
3. Welke behandelingen zijn het meest geschikt voor kinderen met separatieangst?
Voor kinderen is psychologische behandeling de eerste keuze. Cognitieve gedragstherapie en exposuretherapie zijn vaak effectief. Medicatie wordt in principe niet aanbevolen voor kinderen, tenzij andere behandelingen niet effectief blijken.
