De behoefte aan laagdrempelig vruchtbaarheidsonderzoek
Vruchtbaarheidsproblemen bij mannen worden vaak pas laat ontdekt. Het laten analyseren van sperma in het ziekenhuis blijkt voor veel mannen een ongemakkelijke stap, wat kan leiden tot uitstel van diagnostiek en vertraging in het behandeltraject. Een nieuwe ontwikkeling van de Universiteit Twente biedt mogelijk uitkomst: een thuistest waarmee spermakwaliteit op een eenvoudige manier beoordeeld kan worden.
De lab-on-a-chip: hoe werkt het?
Eenvoudig thuisgebruik
De technologie achter de test is gebaseerd op een zogeheten lab-on-a-chip. Deze chip maakt het mogelijk om een kleine hoeveelheid sperma te analyseren buiten het laboratorium. De werkwijze is te vergelijken met het principe van een zelftest, zoals de coronatest. De patiënt brengt een druppel sperma op de chip aan, waarna een reeks metingen wordt uitgevoerd.
Uitgebreidere informatie dan de klassieke spermatest
Waar in het ziekenhuis vooral wordt gekeken naar het aantal zaadcellen en hun beweeglijkheid, gaat deze chip verder. De test beoordeelt ook of de zaadcellen in staat zijn een eicel binnen te dringen. Dit wordt onder andere bepaald door het al dan niet aanwezig zijn van een zogenoemde ‘helm’ op de zaadcel, die enzymen bevat die nodig zijn voor het binnendringen van de eicelwand.
Wat betekent dit voor de huisartsenpraktijk?
Consult en anamnese
Wanneer een man zich meldt met een kinderwens die onvervuld blijft, is een grondige anamnese onmisbaar. De beschikbaarheid van een thuistest kan het makkelijker maken om laagdrempelig het gesprek te openen over vruchtbaarheid, zonder direct te verwijzen naar het ziekenhuis.
Diagnostiek: aanvullende informatie bij vermoeden van subfertiliteit
De chip biedt een mogelijkheid tot seriële metingen, wat de huisarts in staat stelt beter zicht te krijgen op fluctuaties in de spermakwaliteit. In plaats van te vertrouwen op één enkele meting in een klinische setting, kunnen met deze chip meerdere metingen over tijd worden uitgevoerd in de thuissituatie.
Doorverwijzing en vervolgonderzoek
Hoewel de chip nuttige informatie oplevert, vervangt deze (vooralsnog) geen volledige fertiliteitsanalyse. Bij afwijkende of onduidelijke uitslagen blijft een verwijzing naar de fertiliteitspoli noodzakelijk. De test kan echter wel helpen om vooraf al een indicatie te krijgen van mogelijke problemen.
Leefstijl en behandeling: meer grip op spermakwaliteit
Invloed van leefstijl op zaadkwaliteit
Factoren zoals roken, alcoholgebruik, overgewicht en stress hebben invloed op de kwaliteit van het sperma. Met een thuistest kan de patiënt zelf evalueren of leefstijlveranderingen effect hebben, bijvoorbeeld door metingen te herhalen over een langere periode.
Inzet van medicatie of supplementen
Soms wordt gekozen voor behandeling met supplementen zoals zink, selenium of co-enzym Q10. De thuistest biedt huisartsen de mogelijkheid om de effectiviteit hiervan beter te volgen, zonder dat herhaalde ziekenhuisbezoeken nodig zijn.
Toekomst en implementatie
Nog niet beschikbaar voor algemeen gebruik
De chip bevindt zich nog in de ontwikkelingsfase. Op dit moment worden de chips handmatig vervaardigd in het laboratorium. Er wordt gewerkt aan opschaling van de productie en samenwerking met commerciële partijen om de test uiteindelijk op de markt te brengen.
Verwachte beschikbaarheid
Het zal naar verwachting nog enkele jaren duren voordat deze test breed beschikbaar is. De verwachting is wel dat de test op termijn een vaste plek zal krijgen binnen het diagnostische arsenaal van de huisarts bij mannelijke subfertiliteit.
Veelgestelde vragen
1. Kan de lab-on-a-chip gebruikt worden als vervanging van laboratoriumonderzoek bij een vruchtbaarheidsonderzoek?
Niet volledig. De chip biedt waardevolle informatie over zaadkwaliteit en bevruchtingscapaciteit, maar vervangt (nog) niet de volledige semenanalyse inclusief morfologie en aanvullende onderzoeken. Bij afwijkende uitslagen of blijvende kinderwens blijft verwijzing naar de tweede lijn aangewezen.
2. Wat is de rol van de huisarts bij gebruik van deze thuistest?
De huisarts kan een belangrijke rol spelen in begeleiding en interpretatie van de uitslagen. Daarnaast biedt het een kans om eerder het gesprek aan te gaan over fertiliteit en leefstijl. De test kan ook helpen om behandelingen te evalueren, bijvoorbeeld na het stoppen met roken of starten met supplementen.
3. Hoe betrouwbaar is deze test voor klinisch gebruik?
De test is nog in ontwikkeling en wordt momenteel verder gevalideerd. Wetenschappelijke evaluatie moet uitwijzen in hoeverre de resultaten vergelijkbaar zijn met laboratoriumtests. In de toekomst zal dit afhangen van standaardisatie, kwaliteitsborging en validatie in de praktijk.
