Overzicht van recente ontwikkelingen
In 2024 is het aantal euthanasieverzoeken van patiënten met psychische aandoeningen aanzienlijk gestegen. Volgens het jaarverslag van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) ging het om 219 gevallen waarbij euthanasie is verleend vanwege psychisch lijden. Dat is ruim 60% meer dan in 2023, toen het om 138 gevallen ging.
Hoewel euthanasie in absolute aantallen nog het vaakst wordt toegepast bij patiënten met ernstige somatische aandoeningen zoals kanker of longaandoeningen, valt de toename in de categorie psychische aandoeningen op binnen de bredere context.
Van de in totaal 9.958 euthanasiegevallen in 2024 viel 5,8% binnen de groep met psychische klachten als (mede)grond.
Rol van de huisarts bij euthanasieverzoeken op psychische grondslag
Eerste contactmoment en anamnese
De huisarts speelt vaak een centrale rol als eerste aanspreekpunt bij een euthanasiewens. Bij patiënten met psychische aandoeningen is het van belang om het gesprek zorgvuldig te openen en te verdiepen, met oog voor het lijden, de duur en de impact ervan.
Een uitgebreide anamnese richt zich onder andere op:
- De aard en duur van de psychische klachten
- Eerdere behandelpogingen en therapierespons
- Comorbiditeit, inclusief somatische factoren
- Sociale context en draagkracht
- Suïcidaliteit en eventuele crisisinterventies
Consult en verwijzing
Wanneer een patiënt euthanasie overweegt vanwege psychisch lijden, is het raadzaam om vroegtijdig in gesprek te gaan over alternatieven en behandelmogelijkheden. Tegelijkertijd kan een verwijzing naar een psychiater noodzakelijk zijn om de medische beoordeling van uitzichtloos en ondraaglijk lijden te waarborgen.
De huisarts kan ook een rol spelen in de coördinatie van het proces, zoals:
- Opvragen van eerdere behandelverslagen
- Bespreken van het verzoek binnen een multidisciplinair overleg
- Contact met het Expertisecentrum Euthanasie voor ondersteuning of advies
Behandeling en medicatie: grenzen en mogelijkheden
Hoewel medicamenteuze behandeling niet voor elke patiënt voldoende verlichting biedt, is het belangrijk om alle behandelopties te evalueren en documenteren.
Voor huisartsen betekent dit onder meer:
- Overwegen van medicatie-aanpassingen bij therapieresistente depressie
- Evaluatie van behandelingen zoals cognitieve gedragstherapie, EMDR of andere specialistische trajecten
- Vastleggen van behandeltrajecten en de reden waarom deze niet toereikend waren
Ook de combinatie van lichamelijke en psychische klachten komt voor. Hier kan sprake zijn van gestapeld lijden, wat de beoordeling verder bemoeilijkt.
Ethische overwegingen en professionele reflectie
Bij euthanasie op basis van psychisch lijden komt de afweging van ondraaglijk en uitzichtloos lijden complexer tot stand dan bij somatische aandoeningen.
Huisartsen kunnen te maken krijgen met vragen zoals:
- Is het lijden werkelijk zonder behandelperspectief?
- In hoeverre is de wilsbekwaamheid van de patiënt stabiel?
- Welke rol speelt de persoonlijke overtuiging van de arts in de besluitvorming?
Het is raadzaam om bij twijfel collegiaal overleg te zoeken, eventueel via intervisie of met hulp van het SCEN-netwerk.
Ondersteuning voor huisartsen
Het Expertisecentrum Euthanasie biedt ondersteuning bij complexe casussen, waaronder:
- Casusbespreking met betrokken specialisten
- Nascholing over euthanasie en psychiatrie
- Kennisdeling over het interpreteren van uitzichtloosheid en lijdensdruk
Daarnaast kan samenwerking met psychiaters en andere behandelaren de kwaliteit van de besluitvorming vergroten.
Toekomstige ontwikkelingen en onderzoek
Hoewel de stijging in euthanasie bij psychische aandoeningen duidelijk is, blijven verklaringen voorlopig uit. De RTE registreert enkel meldingen en beoordeelt of deze volgens de wet zijn afgehandeld.
Er loopt momenteel een wetenschappelijk onderzoek in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid naar de oorzaken van deze toename. De resultaten worden in 2026 verwacht.
Veelgestelde vragen
1. Hoe beoordeel ik of het psychisch lijden van mijn patiënt uitzichtloos is?
Uitzichtloosheid in psychische context vergt een beoordeling over een langere periode, waarbij eerdere behandelpogingen, therapieresistentie en de impact van klachten worden meegenomen. Een beoordeling door een psychiater is vaak noodzakelijk om dit zorgvuldig te onderbouwen.
2. Moet ik een euthanasieverzoek altijd zelf in behandeling nemen?
Nee. Als u zich niet bekwaam of niet bereid voelt om het verzoek zelf af te handelen, kunt u de patiënt verwijzen naar een andere arts of het Expertisecentrum Euthanasie. Zorg wel voor goede documentatie en communicatie richting uw patiënt.
3. Wat kan ik doen als ik twijfel over de wilsbekwaamheid van mijn patiënt?
Bij twijfel is een beoordeling door een onafhankelijke psychiater aangewezen. Deze kan helpen vaststellen of de patiënt de implicaties van zijn of haar verzoek goed begrijpt en consistent in zijn wens is.
