Wat is selectief mutisme?
Selectief mutisme is een angststoornis die vaak voorkomt bij jonge kinderen. Deze kinderen kunnen in bepaalde omgevingen niet spreken, ondanks dat ze thuis of bij bekenden probleemloos praten. Dit is geen spraak- of taalstoornis; het taalbegrip en de spraakontwikkeling zijn normaal. Vaak wordt het probleem pas zichtbaar wanneer het kind naar de basisschool gaat en in een sociale omgeving moet communiceren.
Kenmerken en symptomen van selectief mutisme
De dubbele kant van het kind
Kinderen met selectief mutisme hebben vaak twee “gezichten”. Thuis zijn ze spraakzaam en sociaal, terwijl ze op school of in onbekende situaties stil en teruggetrokken zijn. Ze vermijden vaak oogcontact en communiceren door te knikken of te schudden met hun hoofd. Dit stilzwijgen kan een belemmering vormen voor hun sociale en emotionele ontwikkeling, vooral op school en bij sociale activiteiten.
Is het alleen maar verlegenheid?
Veel mensen denken dat selectief mutisme simpelweg extreme verlegenheid is. Dit is echter een misvatting. Bij verlegen kinderen verdwijnt de terughoudendheid na enige tijd in een nieuwe situatie. Kinderen met selectief mutisme blijven echter stil, zelfs wanneer ze gewend zijn aan de omgeving. Dit niet-praten kan het functioneren van het kind ernstig beperken.
Oorzaken van selectief mutisme
Angst als onderliggende factor
De belangrijkste oorzaak van selectief mutisme is angst, vaak in de vorm van sociale angst. Kinderen ervaren een extreme blokkade in onbekende situaties of bij contact met vreemden. Dit leidt tot een reactie die vergelijkbaar is met “vechten of vluchten”; in dit geval kiezen kinderen ervoor om stil te blijven. Angstige kinderen vermijden vaak situaties waarin ze moeten spreken, wat de angst alleen maar versterkt.
Erfelijke en omgevingsfactoren
Erfelijkheid kan ook een rol spelen. Vaak zien we bij één of beide ouders symptomen van sociale angst of verlegenheid in de jeugd. Daarnaast komt selectief mutisme vaker voor bij kinderen uit tweetalige gezinnen, waarbij thuis een andere taal wordt gesproken dan op school. Deze kinderen kunnen zich minder veilig voelen in de schoolomgeving, wat bijdraagt aan hun stilzwijgen.
Diagnostiek: Hoe stel je selectief mutisme vast?
Belang van een goede anamnese
De diagnose van selectief mutisme begint met een gedetailleerde anamnese. Het is belangrijk om uit te sluiten dat er sprake is van een spraak- of taalstoornis, gehoorproblemen of een andere psychische aandoening zoals autisme. Een uitgebreide bespreking met ouders, eventueel aangevuld met videobeelden en gesprekken met leerkrachten, helpt om de diagnose te bevestigen.
Diagnostische criteria
Om de diagnose selectief mutisme te stellen, moeten kinderen langer dan een maand niet spreken in bepaalde situaties, terwijl ze in andere omgevingen wel probleemloos praten. Dit stilzwijgen mag niet verklaard worden door andere stoornissen zoals spraaktaalproblemen of ontwikkelingsachterstanden.
Vragenlijsten en observaties
Er zijn verschillende vragenlijsten die huisartsen kunnen gebruiken ter ondersteuning van de diagnose, zoals de Selective Mutism Questionnaire (SMQ) voor ouders en de School Speech Questionnaire (SSQ) voor leerkrachten.
Behandeling van selectief mutisme
Vertrouwen opbouwen
Het belangrijkste aspect van de behandeling is het creëren van een veilige omgeving waarin het kind zich vertrouwd voelt. Dit kan bereikt worden door geduld en acceptatie te tonen. Kinderen moeten niet gedwongen worden om te praten; dit kan de angst juist versterken.
Gedragsmatige interventies
Gedragstherapie, vaak in de vorm van exposure, wordt vaak ingezet. Hierbij worden kinderen geleidelijk blootgesteld aan situaties waarin ze niet durven spreken, met als doel hun angst te verminderen. Positieve bekrachtiging, zoals het belonen van kleine stappen in communicatie, kan het proces ondersteunen.
Betrekken van de school
Therapie op school is vaak effectief, omdat dit de plek is waar kinderen met selectief mutisme de meeste moeite hebben met spreken. De behandelaar werkt samen met leerkrachten om een plan te maken waarin het kind stap voor stap meer durft te spreken.
Veelgestelde vragen
1. Hoe kan ik selectief mutisme onderscheiden van autisme?
Autisme en selectief mutisme kunnen op elkaar lijken, maar er zijn duidelijke verschillen. Kinderen met autisme hebben vaak ook moeite met sociale interactie, oogcontact en taalontwikkeling. Bij selectief mutisme is het taalbegrip normaal en zijn de sociale problemen specifiek gerelateerd aan spreken in onbekende situaties.
2. Wanneer moet ik een kind met selectief mutisme doorverwijzen?
Als het niet-praten langer dan een maand aanhoudt en het kind beperkt in zijn dagelijkse functioneren, is een doorverwijzing naar een kinderpsycholoog of -psychiater aanbevolen. Ook als er twijfel bestaat over andere onderliggende stoornissen, is verdere diagnostiek nodig.
3. Wat kan ik ouders adviseren om hun kind te ondersteunen?
Adviseer ouders om geduldig te zijn en hun kind niet te pushen om te praten. Het helpt om het kind aan te moedigen en positieve aandacht te geven voor niet-verbale communicatie. Samenwerking met de school kan ook bijdragen aan een betere aanpak.
