Paniekaanvallen en paniekstoornissen

Wat is een paniekaanval?

Een paniekaanval wordt gekarakteriseerd door plotselinge, intense angst, die zich zowel mentaal als lichamelijk uit. Bij een paniekaanval produceert het lichaam in reactie op waargenomen bedreiging grote hoeveelheden adrenaline, wat zorgt voor een versnelde hartslag, zweten, hyperventilatie en een gevoel van duizeligheid of het missen van adem. Vaak ervaart de patiënt het gevoel de controle te verliezen of zelfs te sterven. Deze aanvallen duren meestal enkele minuten, maar kunnen in sommige gevallen langer aanhouden.

Hoewel paniekaanvallen op zichzelf geen fysiek gevaar opleveren, kunnen ze voor veel mensen beangstigend zijn, wat hen in sommige gevallen kan doen vrezen voor een herhaling. Dit kan leiden tot vermijdingsgedrag en de ontwikkeling van een paniekstoornis.

Paniekstoornis

Wanneer iemand vaak paniekaanvallen ervaart, kan de angst om een nieuwe aanval te krijgen zelf ook een aanval uitlokken. Deze vicieuze cirkel versterkt de angst, vooral in situaties waarin de persoon het gevoel heeft niet snel te kunnen ontsnappen, zoals in een lift of tijdens het reizen in het openbaar vervoer. De angst om vast te zitten of geen hulp te kunnen krijgen, kan leiden tot bredere vermijding van dergelijke situaties.

Symptomen van een paniekaanval

Paniekaanvallen gaan gepaard met zowel fysieke als mentale symptomen. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Verhoogde hartslag en hartkloppingen
• Zweten
• Hyperventilatie (snelle ademhaling)
• Misselijkheid
• Tintelingen in de handen en voeten
• Drukkend gevoel op de borst
• Duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd
• Gevoel van depersonalisatie of derealisatie (ongewoon gevoel van vervreemding)

Deze symptomen kunnen de patiënt het gevoel geven dat er iets ernstig mis is, maar het is belangrijk om te benadrukken dat een paniekaanval op zichzelf geen lichamelijke schade veroorzaakt.

Oorzaken van paniekaanvallen

De oorzaken van paniekaanvallen kunnen variëren en zijn vaak multifactorieel. Erfelijkheid speelt een rol: als angststoornissen in de familie voorkomen, is de kans groter dat iemand ook paniekaanvallen ervaart. Verder kunnen hormonale disbalansen en verstoringen in neurotransmitters bijdragen aan het ontstaan van angstige gevoelens. Externe factoren zoals overmatig gebruik van cafeïne, alcohol of drugs kunnen de symptomen verergeren. Ook stressvolle situaties kunnen paniekaanvallen triggeren.

Behandeling van paniekaanvallen

Paniekaanvallen kunnen in sommige gevallen behandeld worden met cognitieve gedragstherapie (CGT), wat helpt de vicieuze cirkel van angst te doorbreken. Mindfulness kan ook helpen de aandacht af te leiden en het stressniveau te verlagen. Het behandelen van onderliggende stressfactoren, zoals onregelmatige slaap, slechte voeding of gebrek aan beweging, kan ook bijdragen aan het verminderen van paniekaanvallen.

In sommige gevallen kan medicatie, zoals antidepressiva of kalmerende middelen, een tijdelijke oplossing bieden. Psychologische begeleiding en therapieën zoals CGT kunnen echter langdurige voordelen bieden bij het beheersen van angst en het voorkomen van toekomstige aanvallen.

Preventie van paniekaanvallen

Er zijn verschillende technieken die kunnen helpen voorkomen dat paniekaanvallen zich voordoen. De volgende benaderingen kunnen huisartsen aanbevelen aan patiënten die vatbaar zijn voor paniekaanvallen:

1. Ademhalingsoefeningen: Het leren van gecontroleerde ademhaling helpt om de fysiologische reacties op angst te verminderen. Oefeningen zoals langzaam inademen (4 seconden) en langer uitademen (8 seconden) kunnen helpen de ademhaling weer in balans te brengen.
2. Fysieke gezondheid: Regelmatige lichaamsbeweging, gezonde voeding en voldoende slaap dragen bij aan een betere stressbestendigheid en verminderen de kans op paniekaanvallen.
3. Cognitieve herstructurering: Het aanmoedigen van patiënten om positieve gedachten te herhalen kan helpen om negatieve denkpatronen die vaak gepaard gaan met paniekaanvallen te doorbreken.
4. Afleidingstechnieken: Afleiding kan effectief zijn om de angst te verminderen, bijvoorbeeld door de omgeving te observeren of een cognitief spel te spelen.
5. Doorverwijzen: Het doorverwijzen naar een psycholoog kan patiënten die moeite hebben met het overwinnen van angst en paniekaanvallen verder helpen.

Consult en doorverwijzing

Huisartsen spelen een belangrijke rol in het stellen van de juiste diagnose en het aanbieden van initiële behandelingsopties voor patiënten met paniekaanvallen. Bij frequente of ernstige gevallen kan doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater nuttig zijn voor verdere begeleiding. In sommige gevallen kan medicamenteuze behandeling, zoals SSRI’s of benzodiazepines, nodig zijn, maar dit moet altijd in overleg met een specialist gebeuren.

Veelgestelde vragen

1. Wat is het verschil tussen een paniekaanval en een hartaanval?
Paniekaanvallen veroorzaken symptomen die sterk lijken op die van een hartaanval, zoals hartkloppingen en pijn op de borst. Het verschil is dat paniekaanvallen geen lichamelijke schade aan het hart veroorzaken en vanzelf overgaan.

2. Hoe kan ik een patiënt helpen die regelmatig paniekaanvallen ervaart?
Naast therapieën zoals cognitieve gedragstherapie, kunt u ademhalingsoefeningen aanbevelen, patiënten aanmoedigen om hun stressniveau te verlagen, en indien nodig medicatie voorschrijven.

3. Moet ik een patiënt doorverwijzen voor paniekaanvallen?
Indien de aanvallen frequent of ernstig zijn, of als er andere complicaties zoals agorafobie ontstaan, is doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater raadzaam voor verdere evaluatie en behandeling.