Medicatiebeheer bij zelfstandig wonende ouderen

Het correct innemen en beheren van medicatie vormt een uitdaging voor veel zelfstandig wonende ouderen. Ordeningsproblemen, therapieontrouw en een groeiend aantal medicijnen maken het noodzakelijk om hulpmiddelen zoals medicatie op rol te overwegen. Hoewel deze methode voordelen biedt, zijn er ook aandachtspunten. Dit artikel bespreekt de toepassing van medicatie op rol, het belang van screening en de noodzaak van regelmatige medicatiebeoordelingen.

Medicatie op rol: een oplossing met beperkingen

Medicatie op rol is een systeem waarbij medicijnen per innamemoment in afzonderlijke zakjes worden verpakt. Dit bevordert de therapietrouw en helpt ouderen hun medicatie op de juiste momenten in te nemen. Voor veel patiënten is dit een waardevolle ondersteuning, maar er zijn ook nadelen:

• Kosten: De jaarlijkse meerkosten bedragen gemiddeld €500 per patiënt.
• Beperkte flexibiliteit: Wijzigingen in medicatie zijn tijdrovend en foutgevoelig.
• Verminderde zelfstandigheid: Patiënten ervaren soms minder controle over hun medicatiegebruik.

Uit onderzoek blijkt dat 70% van de gebruikers met medicatie op rol ernstige ordeningsproblemen heeft en zonder deze ondersteuning hun medicatie niet correct zou innemen. Echter, bij 30% van de patiënten was het minder duidelijk of ze daadwerkelijk een ordeningsprobleem hadden. Dit onderstreept de noodzaak van een zorgvuldige screening.

Screening en samenwerking in de zorgketen

Het tijdig signaleren van medicatieproblemen is essentieel om onjuist gebruik te voorkomen. Huisartsen, apothekers en thuiszorgmedewerkers spelen hierin een belangrijke rol. Het wordt aanbevolen om zelfstandig wonende ouderen van 80 jaar en ouder of kwetsbare patiënten met polyfarmacie jaarlijks te screenen op medicatiebeheerproblemen.

Een praktische methode om ordeningsproblemen te signaleren is het gebruik van een gestructureerde vragenlijst. Deze vragenlijst kan problemen in vier domeinen identificeren:

1. Functionele beperkingen
2. Organisatorische problemen
3. Therapietrouw
4. Medicatiekennis

Afhankelijk van de uitkomsten kan een patiënt baat hebben bij een eenvoudige weekdoos of bij medicatie op rol. Lokale zorgafspraken over wie de screening uitvoert, kunnen bijdragen aan een betere signalering van problemen.

Het belang van medicatiebeoordelingen

Een periodieke evaluatie van de medicatielijst helpt om onnodig medicijngebruik te verminderen en de veiligheid te waarborgen. Huisartsen en apothekers moeten gezamenlijk ten minste eenmaal per jaar een medicatiebeoordeling uitvoeren bij patiënten die medicatie op rol gebruiken.

Veelvoorkomende problemen bij medicatiegebruik

• Onvolledige medicatielijsten: 60% van de ouderen mist voorgeschreven medicatie.
• Onjuiste voorschriften: 30% van de ouderen krijgt medicatie die mogelijk ongewenste bijwerkingen heeft.
• Problemen met inname: Bijvoorbeeld tabletten breken of oogdruppels incorrect toedienen.

Medicatiebeoordelingen verminderen deze risico’s. Uit onderzoek blijkt dat een persoonlijk overleg tussen huisarts en apotheker effectiever is dan schriftelijke communicatie. Door de rol van de apotheker binnen de zorgwetgeving (WGBO) is deze mede verantwoordelijk voor de veiligheid van medicatiegebruik.

Deze cijfers zijn afkomstig uit het promotieonderzoek van Wilma Denneboom, apotheker en onderzoeker bij de afdeling Kwaliteit van Zorg van het UMC St Radboud (2008). Haar studie onder 286 ouderen toonde aan dat periodieke medicatiebeoordelingen kunnen bijdragen aan een veiliger en effectiever medicatiegebruik.

Daarnaast bevestigt een recenter onderzoek van het Nivel (2024) dat medicatiebeoordelingen bijdragen aan het verminderen van farmacotherapiegerelateerde problemen (FTP’s), zoals medicatiefouten. Hoewel een direct effect op ziekenhuisopnames en sterfte niet eenduidig is aangetoond, verbeteren deze beoordelingen de kwaliteit van de farmacotherapie bij ouderen. Het onderzoek benadrukt ook dat een multidisciplinaire samenwerking en efficiënte communicatie tussen zorgverleners essentieel zijn voor de optimalisatie van medicatiegebruik.

Farmacotherapie en medicatiewijzigingen

Het aanpassen van medicatie bij gebruikers van medicatie op rol kan complex zijn. In de praktijk wordt 51% van de wijzigingen acuut doorgevoerd, terwijl in 39% van de gevallen achteraf bleek dat dit niet noodzakelijk was. Dit benadrukt de noodzaak om onderscheid te maken tussen:

• Preventieve medicatie (aanpassing per volgende medicatierol, zoals statines of antihypertensiva)
• Symptomatische medicatie (directe aanpassing nodig, zoals antibiotica of pijnmedicatie)

Door deze onderverdeling op het recept aan te geven, kunnen huisartsen en apothekers samen efficiënter en veiliger medicatiewijzigingen doorvoeren.

Gebruik van potentieel ongewenste medicatie (POM)

Internationale studies suggereren dat patiënten die medicatie op rol gebruiken, vaker potentieel ongewenste medicatie voorgeschreven krijgen. Dit kan bijdragen aan overbehandeling en verhoogde risico’s op bijwerkingen. Een jaarlijkse farmacotherapieanalyse helpt om het gebruik van onnodige medicatie te verminderen.

Daarnaast toont het Nivel-onderzoek aan dat gerichte interventies kunnen bijdragen aan het minderen en stoppen van onnodige medicatie, mits dit zorgvuldig wordt begeleid. Speciale aandacht is nodig voor de implementatie van multidisciplinaire valpreventieprogramma’s, waarin medicatieaanpassingen worden gecombineerd met andere preventieve maatregelen.

Het recente onderzoek van het Nivel (2024) onderstreept het belang van medicatiebeoordelingen, multidisciplinaire samenwerking en efficiënte communicatie. Het implementeren van systematische medicatie-evaluaties kan bijdragen aan een betere medicatieveiligheid en kwaliteit van zorg voor ouderen.

Veelgestelde vragen

1. Hoe bepaal ik of een patiënt in aanmerking komt voor medicatie op rol?

Het is belangrijk om eerst te screenen op ordeningsproblemen. Gebruik een gestructureerde vragenlijst om functionele en cognitieve beperkingen in kaart te brengen. Overleg met de patiënt en diens mantelzorgers om de beste optie te bepalen.

2. Hoe vaak moet ik een medicatiebeoordeling uitvoeren bij patiënten met medicatie op rol?

Het wordt aanbevolen om minimaal eenmaal per jaar een medicatiebeoordeling uit te voeren. Dit helpt om onnodige medicatie te verminderen en mogelijke risico’s te signaleren.

3. Wat kan ik doen om onnodige acute medicatiewijzigingen te voorkomen?

Maak een duidelijk onderscheid tussen preventieve en symptomatische medicatie. Vermeld op het recept of een wijziging direct moet worden doorgevoerd of kan wachten tot de volgende medicatierol. Dit helpt apothekers om wijzigingen beter te beoordelen en fouten te voorkomen.