Wat is de eikenprocessierups?
De eikenprocessierups (Thaumetopea processionea) is de larve van een nachtvlinder die met name in de maanden mei tot en met juli voorkomt op eikenbomen in Nederland. De rupsen leven in groepen en trekken ’s nachts in processie op zoek naar voedsel, wat de naam verklaart. Tijdens deze periode vormen ze nesten op de stam en takken van eikenbomen.
Het gezondheidsprobleem ontstaat door de miljoenen microscopisch kleine brandharen die de rupsen in hun derde levensstadium ontwikkelen. Deze haren zijn nauwelijks zichtbaar, dringen gemakkelijk de huid en slijmvliezen binnen, en veroorzaken een breed scala aan klachten bij mensen en dieren.
Klachten bij patiënten na contact met brandharen
Huid, ogen en luchtwegen
Na blootstelling aan de brandharen kan een patiënt binnen enkele uren last krijgen van:
- Jeuk, bultjes, roodheid of blaasjes (vaak ook onder kleding)
- Rode, tranende of opgezwollen ogen
- Kriebel in de keel, hoesten, kortademigheid of slikklachten
De ernst van de symptomen varieert per persoon. Herhaald contact leidt doorgaans tot hevigere reacties.
Minder vaak voorkomende klachten
- Koorts
- Duizeligheid
- Misselijkheid of overgeven
- Algemeen ziek of slap gevoel
Risicogroepen
Iedereen kan reageren op brandharen, maar mensen met allergieën of gevoelige luchtwegen (zoals astma) kunnen sneller of heftiger reageren. Ook huisdieren, met name honden, kunnen klachten ontwikkelen.
Wat kunt u als huisarts doen?
Anamnese en diagnostiek
Een goede anamnese is essentieel. Vragen die relevant zijn:
- Is de patiënt recent in de buurt geweest van eikenbomen?
- Zijn er brandharen vermoedelijk op huid, ogen of ingeademd?
- Is er al zelfzorg toegepast?
De klachten zijn vaak herkenbaar, maar kunnen lijken op eczeem, allergische conjunctivitis of luchtwegallergie. Bij twijfel is differentiaaldiagnostiek nodig.
Advies aan patiënten bij milde klachten
Zelfzorgmaatregelen
- Vermijd krabben of wrijven.
- Strip brandharen met plakband.
- Spoel huid en ogen met lauw water.
- Was kleding en linnengoed op minimaal 60°C.
Gebruik een verkoelende crème met menthol, aloë vera of calendula (zonder recept verkrijgbaar).
Geneesmiddelen die u kunt adviseren
Voor uitwendige toepassing:
- Zinkoxide of calamine voor jeukverlichting
- Levomenthol (eventueel in combinatie met lidocaïne)
- Lokale corticosteroïden zoals hydrocortison bij hevige huidreacties
Bij systemische allergische reacties:
- Antihistaminica (bijvoorbeeld cetirizine of loratadine) kunnen verlichting geven bij jeuk en allergische verschijnselen.
Wanneer doorverwijzen of acuut handelen?
Huisartsbezoek is nodig bij:
- Aanhoudende of toenemende jeuk ondanks zelfzorg
- Oogklachten die niet verbeteren met spoelen
- Klachten na herhaald contact met brandharen
Spoedverwijzing (112 of HAP) bij:
- Benauwdheid of piepende ademhaling
- Zwelling van lippen, tong of oogleden
- Vermoeden van anafylaxie
Let ook op secundaire infecties bij krabeffecten of bij aanhoudende huidontstekingen.
Preventie en voorlichting
Praktisch advies voor patiënten:
- Bedekkende kleding dragen in risicogebieden
- Vermijd picknicken of spelen onder eikenbomen in de zomer
- Laat oude nesten niet zelf verwijderen – verwijs naar gemeente of gecertificeerde bestrijders
- Was kleding, handdoeken en kussens grondig na buitenactiviteiten in besmette gebieden
Kinderen en huisdieren
Kinderen moeten worden voorgelicht om geen rupsen of nesten aan te raken. Dieren kunnen klachten krijgen bij likken of snuffelen aan besmette oppervlakken. Bij klachten is een dierenartsconsult nodig.
Rol van landelijke instanties
Het RIVM verzamelt gegevens over gezondheidseffecten van de eikenprocessierups en stelt deze beschikbaar via onder andere het Kennisplatform Processierups. GGD’en ondersteunen gemeenten, scholen en zorgverleners met voorlichtingsmateriaal en praktische informatie via de website www.rupsen.info.
Thuisarts.nl biedt actuele informatie voor patiënten over klachten en wat te doen bij blootstelling.
Veelgestelde vragen
1. Wanneer is het risico op gezondheidsklachten door de eikenprocessierups het grootst?
Tussen mei en juli zijn de rupsen in het larvestadium waarin ze brandharen ontwikkelen. In deze maanden is de kans op klachten door blootstelling het grootst. Nesten blijven ook daarna een risico zolang brandharen aanwezig zijn.
2. Moet ik bij oogklachten altijd doorverwijzen naar een oogarts?
Niet altijd. Bij milde roodheid en tranen kan spoelen voldoende zijn. Als klachten aanhouden, verergeren of als er vermoeden is dat een brandhaar in het oog zit, is verwijzing naar een oogarts noodzakelijk vanwege risico op ontsteking of blijvende schade.
3. Kan ik profylactisch antihistaminica adviseren aan patiënten met eerdere klachten bij blootstelling?
Hoewel er geen standaardrichtlijn voor preventief gebruik is, kan dit overwogen worden bij patiënten met bekende overgevoeligheid die onvermijdelijk in besmet gebied moeten verblijven. Overleg met de patiënt over risico’s en instructie bij klachten is daarbij belangrijk.
