Insectenbeten zijn een veelvoorkomende reden voor patiënten om contact op te nemen met de huisarts. Ze kunnen uiteenlopende klachten veroorzaken, variërend van milde jeuk tot ernstige allergische reacties of persisterende huiduitslag. Een goede inschatting van het type beet, het verloop van de huidreactie en de medische voorgeschiedenis van de patiënt is essentieel voor een passende aanpak.
Typen insectenbeten: giftig of niet-giftig
Giftige steken
Insecten zoals bijen, wespen, hommels en sommige mieren brengen een gif in de huid via hun angel. De reactie hierop varieert van een lokale zwelling tot een systemische allergische reactie. De eerste afweerreactie is meestal toxisch; bij herhaald contact kan een IgE-gemedieerde allergie ontstaan.
Niet-giftige beten
Muggen, vlooien, luizen, teken en mijten bijten de huid om bloed te zuigen. Hoewel ze geen toxisch gif injecteren, kunnen ze wel een lokale of vertraagde overgevoeligheidsreactie veroorzaken. De jeuk is vaak intens, met name bij atopische patiënten of jonge kinderen.
Klinisch beeld en herkenning
Acute huidreacties
- Muggenbeet (gewone reactie): Jeukende galbulten (urticaria), soms met een centraal blaasje.
- Culicosis bullosa: Blaarvorming, meestal bij kinderen.
- Wespen- of bijensteek: Pijnlijke, rode zwelling. Bij bijen blijft de angel vaak achter.
- Dazenbeet: Grote, pijnlijke zwelling.
Vertraagde en persisterende reacties
- Prurigo infantum: Bij kinderen. Hevige jeukende bultjes, vaak met blaasjes, vooral in zomer en herfst.
- Persisterende insectenbeten: Langdurige jeukende papels, soms maanden na beet. Veelal bij volwassenen na reizen naar (sub)tropische gebieden.
- Prurigo parasitaria: Reactie op parasitaire insecten zoals vlooien of luizen. Kleine, opengekrabde bultjes aan romp en ledematen.
Consult en anamnese
Een zorgvuldige anamnese helpt bij het onderscheiden van type beet en het uitsluiten van andere huidaandoeningen. Belangrijke vragen:
- Wanneer zijn de klachten ontstaan?
- Is er sprake van reizen of verblijf in natuurgebieden?
- Zijn er eerdere allergische reacties geweest op insectensteken?
- Hoe ziet de leefomgeving eruit (huisdieren, matras, hygiëne)?
- Zijn er systemische klachten zoals koorts, benauwdheid of malaise?
Diagnose stellen
De meeste insectenbeten zijn klinisch goed te herkennen. Bij twijfel kan aanvullend onderzoek zinvol zijn:
- Bloedonderzoek: Ter beoordeling van allergische aanleg (bijv. IgE bij verdenking op insectengifallergie).
- Huidbiopt: Bij persisterende huidafwijkingen of atypisch beloop.
Behandeling van insectenbeten
Medicamenteus
- Corticosteroïdzalf: Bij hevige jeuk of ontstoken papels.
- Antihistaminica (oraal): Bij uitgebreide jeukklachten. Let op kans op slaperigheid.
- Topische antihistaminica: Kortdurend bruikbaar. Regelmatige toepassing kan contactallergie veroorzaken.
- Tacrolimus/pimecrolimus: Als alternatief bij langdurige eczeemachtige reacties.
- Prednisolonkuur: Alleen bij ernstige of systemische reacties.
- Antibiotica: Indien secundaire bacteriële infectie (impetigo, cellulitis) aanwezig is.
Niet-medicamenteus
- Koelen: IJskompressen of natte doek tegen jeuk en zwelling.
- Niet krabben: Krabben verhoogt het risico op infectie en littekenvorming.
- Verzorging: Reinigen met alcohol of jodium om infectie te voorkomen.
Leefstijladvies en preventie
Voor patiënten met herhaaldelijke of hevige reacties is preventie belangrijk:
Beschermende maatregelen
- Draag bedekkende kleding in muggenrijke gebieden.
- Gebruik horren of klamboes.
- Vermijd parfum en felgekleurde kleding.
Insectenwerende middelen
- DEET (30–50%): Langdurige werking, maar irriterend voor slijmvliezen. Niet aanbevolen voor jonge kinderen of zwangere vrouwen.
- Eucalyptusolie: Werkzaam alternatief met vergelijkbare duur als DEET.
- Citronella: Korte werkingsduur, niet geschikt voor langdurige bescherming.
Doorverwijzing en begeleiding
Wanneer verwijzen?
- Verdenking op systemische allergie (anafylaxie).
- Persisterende huidklachten zonder duidelijke oorzaak.
- Diagnostiek en begeleiding bij insectengifallergie (allergoloog).
Consultvoorbereiding
- Bespreek vooraf mogelijke triggers en reeds genomen maatregelen.
- Gebruik een checklist voor allergieconsult (zoals beschikbaar via NHG of patiëntenorganisaties).
Veelgestelde vragen
1. Wanneer is een huidbiopt bij insectenbeten aangewezen?
Een biopt kan nuttig zijn bij persisterende huidafwijkingen die niet op therapie reageren of wanneer het klinisch beeld niet duidelijk past bij insectenbeten. Denk hierbij aan papels langer dan 6 weken of verdachte laesies.
2. Is behandeling met orale antihistaminica veilig op lange termijn?
Voor intermitterend gebruik zijn antihistaminica over het algemeen veilig. Bij langdurige klachten is het belangrijk om na te gaan of de oorzaak nog steeds insectenbeten zijn of dat er sprake is van een andere dermatologische aandoening, zoals chronische urticaria.
3. Hoe begeleid ik een patiënt met een allergie voor wespen- of bijensteken?
Bij bewezen allergie voor insectengif is verwijzing naar een allergoloog gewenst voor overweging van immunotherapie. Voorlichting, een adrenaline auto-injector en instructie over gebruik horen bij de begeleiding. Daarnaast moet worden besproken hoe toekomstige steken vermeden kunnen worden.
