Ken je die vrouw die regelmatig bij je op het spreekuur komt? De ene keer heeft ze last van spanningshoofdpijn en concentratieproblemen, de tweede keer is ze moe en prikkelbaar en de derde keer zit ze thuis door somberheid. ‘Het zou heel goed kunnen dat deze vrouw in de perimenopauze zit’, reageert Janse, die werkt in het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem. ‘Dan is de menstruatiecyclus nog regelmatig, maar misschien al wel wat korter dan voorheen. Door de symptomen daaraan te relateren, kun je voorkomen dat iemand steeds komt met pijntjes en vage klachten.’
Finesses kennen
Als basisarts begon Janse in 2009 een promotietraject naar vervroegde overgangsklachten. Tijdens haar opleiding tot gynaecoloog bleef ze affiniteit houden met hormonale stoornissen en klachten. ‘In 2015 werkte ik mee aan een internationale richtlijn over overgangsklachten. Bij een presentatie ontmoette ik Dorenda van Dijken, die al veel langer met dit onderwerp bezig is. Toen wilde ik alle finesses weten en heb ik bij haar een deel van mijn opleiding gevolgd. Inmiddels heb ik haar in januari opgevolgd als voorzitter van de Dutch Menopause Society.’
Eerder overlijden
Vaak is de gedachte dat de overgang maar een fase is die er nu eenmaal bij hoort. ‘Dat is ook zo’, beaamt Janse. ‘Een deel van de vrouwen heeft ook helemaal geen klachten. Maar wisselingen en fluctuaties van hormonen kunnen bij andere vrouwen wel ernstige klachten geven. Ze kunnen zelfs invloed hebben op de gezondheid op lange termijn. Vrouwen die vervroegd in de overgang raken, overlijden bijvoorbeeld eerder en krijgen ook vaker last van hart- en vaatziekten.’
Puzzelstukjes
Vrouwen relateren de klachten lang niet altijd direct aan de overgang. ‘Vaak denken zij: mijn menstruatie is nog regelmatig, dus het ligt aan iets anders. Maar sommigen doen daardoor een stapje terug in hun werk, omdat ze last hebben van slecht slapen, concentratiestoornissen of het gevoel hebben dat ze te veel spanning of instabiliteit ervaren. Als ze dan een paar jaar later de typische overgangsklachten krijgen, zoals opvliegers en nachtzweten, worden die andere, subtiele klachten erger. Ineens vallen dan de puzzelstukjes op hun plek.’
Meer kennis
Gezien de grote individuele en maatschappelijke gevolgen hoopt Janse dat de kennis over de (peri)menopauze onder huisartsen en vrouwen zelf de komende jaren beter wordt. ‘We zijn bezig om een publiekcampagne op te zetten waarin aandacht is voor wat de overgang is, wat vrouwen kunnen doen om de klachten te beperken en te zorgen dat ze gezond ouder worden. Zover is het helaas nog niet. Wel kunnen vrouwen al naar een overgangsconsulent, maar de kosten voor het consult worden alleen vergoed bij een aanvullende verzekering. Gelukkig zijn er in verschillende regio’s ook kaderhuisartsen urogynaecologie die deze zorg verlenen.’
Geen extra risico
Veel vrouwen belanden dan ook eerst met subtiele klachten bij de huisarts. ‘Daarom is het belangrijk dat die de klachten herkent. De NHG-Standaard De Overgang uit 2022 is daar een goede leidraad voor. Ook voor hoe je klachten behandelt. Veel vrouwen vragen meteen naar hormoontherapie. Dat geeft, zoals soms gedacht, geen verhoogd risico op borstkanker. Zeker niet bij vrouwen onder de 50 jaar. Maar er zijn ook contra-indicaties, en het is lang niet altijd nodig.’
Gezonde stappen
Zo vindt de gynaecoloog een gezonde leefstijl een belangrijke eerste stap. ‘Roken vind ik bijvoorbeeld een contra-indicatie voor het starten met hormoontherapie. Stoppen met roken, minderen met alcohol en meer bewegen helpen om de ernst en de hoeveelheid opvliegers te verminderen. Een extra aandachtspunt in de overgang is voldoende calciuminname en krachttraining doen om osteoporose tegen te gaan. In het algemeen is een gezonde leefstijl ook op lange termijn belangrijk voor je gezondheid. Voor vrouwen die daar nog niet mee aan de slag zijn, is dat een goede eerste stap.’
Meer oplossingen
Maar er zijn ook redenen om wél therapie te starten. ‘Het kan helpen om vrouwen langer gezond te houden, het risico op hart- en vaatziekten te verlagen en ook beter te laten functioneren in hun werk of thuis. We leven nu eenmaal in een maatschappij waarin vrouwen langer en meer werken dan vroeger. De behandeling kan hormoontherapie zijn, maar er zijn ook niet-hormonale oplossingen. En soms helpt het al om de klachten vroeg te herkennen. Met die erkenning valt of staat alles.’
Influencers
Tot slot: op sociale media bevelen influencers allerlei middelen aan, van kool en knolgewassen tot speciale tandpasta. Wat moet de huisarts hiermee? Femi Janse: ‘Juist om deze desinformatie tegen te gaan, helpt het om zelf goed op de hoogte te zijn van de laatste wetenschappelijke inzichten en vertrouwd te raken met de NHG-Standaard.’
Alle ins en outs over de overgang?
Tijdens congres De Overgang op dinsdag 17 september gaat gynaecoloog Femi Janse dieper in op de hormonale veranderingen en het klachtenpatroon bij de overgang. Ook experts als gynaecoloog Dorenda van Dijken, reumatoloog Irene van der Horst en cardioloog Janneke Wittekoek spreken op deze dag.
tekst: Naomi van Esschoten
