Wat zijn aften?
Aften zijn kleine, pijnlijke zweertjes die zich voordoen op verschillende plekken in de mondholte, zoals het tandvlees, de binnenkant van de wangen, de lippen en onder de tong. Ze hebben vaak een witgrijs centrum met een rode rand. Ongeveer één op de vijf volwassenen krijgt ermee te maken, en meestal verdwijnen de zweertjes vanzelf binnen 1 à 2 weken. In sommige gevallen keren de aften herhaaldelijk terug, wat hinderlijk kan zijn voor de patiënt.
Hoe ontstaan aften?
De exacte oorzaak van aften is onbekend, maar er zijn enkele factoren die hun ontstaan lijken te bevorderen. Schade aan het mondslijmvlies, bijvoorbeeld door per ongeluk op de wang te bijten, tandenpoetsen met een harde borstel, of het eten van scherp gekruid voedsel, kan leiden tot aften. Erfelijkheid speelt mogelijk een rol, aangezien aften in sommige families vaker voorkomen. Ook tekorten aan ijzer of vitamine B12, bepaalde infecties en een verminderde weerstand kunnen bijdragen. Daarnaast kunnen aften vaker voorkomen bij ziekten zoals coeliakie, de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.
Diagnose en beleid
Diagnostiek
Voor de diagnose van aften volstaat een anamnese en inspectie van het mondslijmvlies. Aanvullend onderzoek is meestal niet nodig, tenzij er sprake is van ongewone of ernstige mondzweren, zoals grote zweertjes (>10 mm) of bij vermoeden van een onderliggende aandoening.
Beleid en adviezen
Bij typische aften is afwachtend beleid vaak voldoende, omdat ze meestal vanzelf genezen. Adviseer patiënten om mogelijke uitlokkende factoren te vermijden, zoals scherpe voedingsmiddelen en harde tandenborstels. Voor patiënten die regelmatig terugkerende episodes ervaren, kan tandenpoetsen met een tandpasta zonder schuimmiddelen nuttig zijn.
Behandelopties bij ernstige pijn
Lokale verdoving met lidocaïne
Bij pijnklachten kan een lokale verdovende gel, zoals lidocaïne 20 mg/ml, verlichting bieden. Aanbevolen wordt om de gel aan te brengen voorafgaand aan maaltijden en voor het slapengaan. Overleg met patiënten over het juiste gebruik om ongemakken zoals verslikken of bijtwonden door gevoelloosheid in de mondholte te voorkomen.
Ontstekingsremmers (Corticosteroïden)
Bij ernstige hinder kan lokaal gebruik van corticosteroïden (off-label) overwogen worden, bijvoorbeeld bij patiënten voor wie lidocaïne onvoldoende werkt. Houd hierbij rekening met de kans op bijwerkingen zoals schimmelinfecties in de mond.
Alternatieve middelen
Zelfzorgmiddelen zoals chloorhexidine, hexetidine en diverse kruidenmiddelen worden regelmatig gebruikt, maar er is weinig wetenschappelijk bewijs voor hun effectiviteit bij aften. In de NHG-Behandelrichtlijn wordt het gebruik van deze middelen dan ook niet aanbevolen.
Zelfzorg en preventieve maatregelen
Adviseer patiënten om zoveel mogelijk af te blijven van de aften, omdat aanraken of beschadigen de genezing kan vertragen. Goede mondhygiëne is eveneens belangrijk; een tandarts kan hierbij helpen door bijvoorbeeld scherpe tandranden te corrigeren. Voor patiënten die merken dat aften ontstaan na kleine mondbeschadigingen, kan het nuttig zijn voedingsgewoonten aan te passen en voorzichtig te poetsen.
Veelgestelde vragen
- Wanneer moet ik als huisarts aanvullend onderzoek overwegen bij aften? Aanvullend onderzoek is over het algemeen niet nodig bij typische aften. Dit wordt vooral overwogen bij zeer grote, samensmeltende zweertjes of als er ook algemene ziekteverschijnselen optreden. Dit kan wijzen op onderliggende ziekten, zoals darmziekten of auto-inflammatoire aandoeningen.
- Zijn lokale corticosteroïden veilig voor gebruik bij aften? Lokale corticosteroïden kunnen bij ernstige klachten een optie zijn, maar ze brengen risico’s met zich mee, zoals schimmelinfecties bij overmatig gebruik. Gebruik ze daarom alleen wanneer andere opties onvoldoende werken en bespreek dit met de patiënt.
- Welke producten kunnen pijnverlichting bieden bij aften zonder recept? Pijnstillende gels, zoals lidocaïne, kunnen verlichting bieden. Daarnaast zijn er ontsmettende mondspoelingen die bacteriën reduceren, hoewel deze minder effectief zijn in pijnreductie. Informeer patiënten goed over het juiste gebruik.
