Een voorbeeld van te gekunstelde empathie noemt Derksen het zinnetje Goh, het doet u wat, u moet ervan huilen bij het geven van een slechte boodschap of bij een moeilijk gesprek. Derksen: ‘Zo’n zinnetje staat letterlijk in een opleidingsboekje waarin beoordelaars de getoonde vaardigheden moeten afvinken. Wanneer een aios dan tegen een patiënt zegt: ‘Goh, u moet ervan huilen’, zet de beoordelaar meteen een vinkje. Maar dat is natuurlijk gespeelde empathie, een soort toneelstukje. Het zou veel mooier zijn wanneer dit soort meeleven of empathie vanuit het ‘ik’ wordt geformuleerd. Bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Goh, ik merk dat, wat ik zeg, u iets doet.’ Dan is het meteen een ik-boodschap en dat ervaart de patiënt als waarachtiger.’

Waarom is dit boek nodig?

Derksen: ‘Ik ben tot 2010 gedurende 35 jaar huisarts geweest. In al die tijd heb ik in opleidingen en scholingen altijd te weinig aandacht voor het onderwerp empathie gezien. Aanvankelijk had ik een klein boekje geschreven. Daarna kreeg ik een promotieplek en deed ik wetenschappelijk onderzoek: literatuuronderzoek naar de effectiviteit van empathie. Toen er een potje met geld was wilde ik vervolgonderzoek doen naar de vraag wat aios in hun opleiding vinden van empathie en hoe zij de educatie daarover ervaren.’

En wat kwam eruit?

‘Een ongelooflijke behoefte aan meer achtergrondkennis van empathie. En behoefte aan het trainen van empathische vaardigheden. Dit was ook de aanleiding voor het schrijven van het huidige boek.’

Wat is de belangrijkste les?

Wees wezenlijk geïnteresseerd in de patiënt. Luister naar hem of haar, en maak oogcontact. Kijk tijdens het praten niet op je computerscherm. Dat is al fout nummer één! Als je al iets moet intikken, zegt dat dan tegen de patiënt. Zo van: ‘Ik heb nu uw verhaal gehoord. Ik moet even wat opschrijven, anders vergeet ik het.’ Mijn boek is overigens niet alleen voor aio’s in de huisartsenpraktijk, maar ook voor andere aios en voor hbo-opleidingen, zoals verpleegkunde en fysiotherapie.

Kan een zorgverlener ook te veel empathie tonen?

‘Ja, dat is een valkuil. Als je als zorgverlener te veel empathie en betrokkenheid toont, dan kan een patiënt geneigd zijn om nog meer dingen te vertellen, ook dingen die hij eigenlijk liever niet vertelt. Bovendien is te grote betrokkenheid ook niet goed. Dat kan bij de zorgprofessional bijvoorbeeld leiden tot burn-out. Zoals met alles is het ook hier zaak de juiste balans te vinden. Luisteren en begrip tonen staan voorop.’

Meer informatie

Empathie in de spreekkamer
ISBN 9789036827423
Prijs: € 34,95
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum in Houten