Voor huisartsen: herken en erken de unieke risicoprofielen bij vrouwen
Hart- en vaatziekten zijn wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen. In Nederland overlijdt circa één op de vijf vrouwen aan een cardiovasculaire aandoening. Toch worden risicofactoren en klachten bij vrouwen vaak onderschat of verkeerd geïnterpreteerd. Huisartsen hebben een sleutelrol in vroegsignalering. Dit artikel bespreekt zowel klassieke als vrouwspecifieke en psychosociale risicofactoren, en biedt handvatten voor de praktijk.
Klassieke risicofactoren
Hypertensie
Hoge bloeddruk komt bij vrouwen vaak pas na de menopauze tot uiting. De afname van oestrogeen leidt tot vasculaire stijfheid en verhoogde systolische waarden. Bij vrouwen wordt hypertensie soms gezien als stressgerelateerd, wat leidt tot onderdiagnostiek.
Praktijkadvies: Meet bij vrouwen vanaf 40 jaar standaard de bloeddruk, ook bij ogenschijnlijk gezonde personen zonder klachten.
Diabetes mellitus type 2
Vrouwen met diabetes type 2 lopen een hoger risico op hart- en vaatziekten dan mannen. Ze ontwikkelen vaak tegelijk overgewicht, hypertensie en een verstoord lipidenprofiel. De klachtenpresentatie bij vrouwen is bovendien subtieler en wordt later herkend.
Praktijkadvies: Besteed extra aandacht aan cardiovasculaire risicobeoordeling bij vrouwen met (pre)diabetes.
Hypercholesterolemie
Naast LDL-cholesterol is ook restcholesterol (overgebleven cholesterol in triglyceridenrijke deeltjes) een onafhankelijke risicofactor. Dit is vooral van belang bij vrouwen met obesitas, diabetes of metabool syndroom.
Praktijkadvies: Overweeg non-HDL-cholesterol of berekening van restcholesterol bij afwijkende triglyceridenwaarden.
Roken
Bij vrouwen leidt roken sneller tot vaatschade dan bij mannen. Combinatie met hormonale anticonceptie of migraine verhoogt het risico op infarct aanzienlijk.
Praktijkadvies: Rookstatus expliciet bespreken; extra nadruk op stoppen bij gebruik anticonceptie of migraine.
Lichamelijke inactiviteit en obesitas
Vrouwen hebben vaker centrale vetopstapeling, wat geassocieerd is met verhoogde insulineresistentie en ontsteking. Dit vergroot het risico op endotheeldysfunctie.
Praktijkadvies: Motiveer tot dagelijkse beweging, met persoonlijke doelen en kleine stappen.
Vrouwspecifieke risicofactoren
Zwangerschapscomplicaties
Complicaties als pre-eclampsie, zwangerschapsdiabetes en HELLP-syndroom zijn belangrijke voorspellers van latere cardiovasculaire problemen. Deze factoren worden vaak niet meegenomen in de reguliere risicocalculaties.
Praktijkadvies: Noteer deze voorgeschiedenis expliciet in het dossier en neem dit mee in uw beoordeling van cardiovasculair risico.
Vroege menopauze of chirurgische ovariëctomie
Een vroege daling in oestrogeen leidt tot verlies van vaatbescherming en ongunstige lipidenschommelingen. Dit versnelt atherosclerotische processen.
Praktijkadvies: Bij vrouwen <40 jaar met menopauzale klachten, overweeg screening op risicofactoren.
PCOS
Polycysteus Ovarium Syndroom gaat gepaard met insulineresistentie en verhoogde testosteronspiegels. Vrouwen met PCOS hebben vaak obesitas, dyslipidemie en verhoogde ontstekingsmarkers.
Praktijkadvies: Controleer glucose, lipiden en bloeddruk bij vrouwen met PCOS vanaf jonge leeftijd.
Auto-immuunziekten
Vrouwen met SLE, reumatoïde artritis of IBD lopen extra risico door chronische ontsteking. De inflammatoire belasting versnelt endotheelbeschadiging en plaquevorming.
Praktijkadvies: Wees alert op cardiovasculaire screening bij vrouwelijke patiënten met auto-immuunaandoeningen, zeker bij gebruik van corticosteroïden.
Migraine met aura
Migraine is niet alleen een neurologisch probleem, maar ook een vasculair signaal. De combinatie met roken en anticonceptie verhoogt het risico op CVA en myocardinfarct.
Praktijkadvies: Beoordeel risico cumulatief bij meerdere risicofactoren, zelfs bij jonge vrouwen.
Psychosociale en leefstijlrisico’s
Stress, angst en depressie
Psychologische belasting is bij vrouwen vaker langdurig en chronisch aanwezig. Dit kan leiden tot verhoogde cortisolspiegels, insulineresistentie en sympathische overactivatie. Emotionele stress kan direct leiden tot vasospasmen (zoals bij SCAD).
Praktijkadvies: Neem psychosociale belasting standaard mee bij cardiovasculair risicogesprek.
Slaapstoornissen
Bij vrouwen presenteren slaapapneu en slaapproblemen zich atypisch: als moeheid, hoofdpijn of prikkelbaarheid. Toch is de link met hypertensie en hartritmestoornissen sterk aanwezig.
Praktijkadvies: Overweeg bij chronische moeheid of stemmingsklachten ook slaapapneu als differentiaaldiagnose.
Genetische en familiaire belasting
Familieanamnese
Een positieve familiegeschiedenis voor hart- en vaatziekten onder de 65 jaar is een belangrijke voorspeller. Vrouwen met deze belasting lopen extra risico, zeker wanneer dit gecombineerd is met bovengenoemde factoren.
Genetische markers
Recente studies tonen aan dat genetische varianten, zoals rs9349379, het risico verhogen op SCAD. Deze aandoening komt vrijwel uitsluitend bij vrouwen voor, vaak zonder klassieke risicofactoren.
Praktijkadvies: Bespreek familieanamnese actief en overweeg bij onverklaarde cardiale klachten genetisch advies.
Samenvatting en aanbevelingen voor de praktijk
- Vraag naar zwangerschapsverloop, overgangsleeftijd, auto-immuunziekten en migraine.
- Houd rekening met de invloed van stress en slaapstoornissen op cardiovasculair risico.
- Overweeg aanvullende markers zoals restcholesterol of non-HDL bij twijfel.
- Richt preventie ook op vrouwen <50 jaar met vroege symptomen of risicoprofielen.
- Bespreek proactief leefstijl, stress en psychosociaal functioneren.
Veelgestelde vragen
1. Wanneer moet ik starten met cardiovasculaire screening bij vrouwen met zwangerschapscomplicaties?
Start vanaf het 40e levensjaar of eerder bij bijkomende risicofactoren. Herhaal elke 2-3 jaar een nuchtere glucose, bloeddruk- en lipidenscreening.
2. Hoe pas ik risicotools aan voor vrouwspecifieke factoren?
Gebruik klinische inschatting aanvullend op tools zoals SCORE. Factoren als pre-eclampsie of vroege menopauze worden hierin nog niet standaard meegenomen.
3. Is genetisch onderzoek zinvol bij onverklaarde hartklachten bij jonge vrouwen?
Bij vermoeden van SCAD of familiaire belasting zonder traditionele risicofactoren kan verwijzing naar de klinisch geneticus waardevol zijn.
Conclusie: Het vrouwenhart vraagt om meer dan alleen standaard risicoprofielen. Door aandacht te hebben voor vrouwspecifieke factoren en klachten, kan de huisarts bijdragen aan tijdige signalering en betere preventie van hart- en vaatziekten bij vrouwen.
