Het belang van preventie bij het vrouwenhart
Hart- en vaatziekten zijn bij vrouwen nog steeds de belangrijkste doodsoorzaak. Vroege herkenning van risicofactoren en het bespreekbaar maken van leefstijl kunnen bijdragen aan het voorkomen van klachten. Voor vrouwen is dit extra relevant, omdat zij vaak andere symptomen en risicoprofielen hebben dan mannen. Preventieve zorg vraagt dan ook om aandacht voor meer dan alleen bloeddruk en cholesterol.
Leefstijl en het vrouwenhart
Stress en het cardiovasculaire risico
Psychische belasting speelt een grotere rol bij hartklachten van vrouwen dan bij mannen. Langdurige stress verhoogt het cortisolgehalte, wat leidt tot ontstekingsreacties, verhoogde bloeddruk en een grotere kans op vaatverkramping. Veel vrouwen ervaren stress in meerdere domeinen: werk, mantelzorg, gezin en overgangsklachten. Huisartsen kunnen bij signalen zoals vermoeidheid, slaapstoornissen of prikkelbaarheid doorvragen naar stressfactoren.
Advies in consult:
Bespreek stress expliciet, bijvoorbeeld via vragenlijsten zoals de 4DKL. Overweeg inzet van POH-GGZ bij chronische stressklachten of doorverwijzing bij ernstige spanningsklachten.
Voeding en cardiometabool profiel
Een gezond voedingspatroon verlaagt het risico op hypertensie, diabetes en hypercholesterolemie. Vrouwen die weinig groente, fruit of vezels eten of juist veel verzadigde vetten en zout gebruiken, hebben een hoger risico op vaatproblemen.
Aanpak in de praktijk:
- Verwijs laagdrempelig naar een diëtist
- Gebruik de Schijf van Vijf als leidraad
- Bespreek eetgedrag ook zonder overgewicht
- Benoem dat kleine aanpassingen, zoals minder zout of suiker, al winst opleveren
Beweging als beschermende factor
Regelmatige lichaamsbeweging verlaagt het risico op hart- en vaatziekten, verbetert de insulinegevoeligheid en werkt stressverlagend. De Nederlandse norm is minimaal 150 minuten per week matig intensief bewegen. Veel vrouwen halen dit niet, mede door tijdgebrek of fysieke klachten.
Bespreekpunten in consult:
- Vraag naar beweegpatronen, ook bij vrouwen zonder klachten
- Verwijs naar leefstijlcoach of beweeggroep bij motivatieproblemen
- Stimuleer laagdrempelig bewegen: wandelen, fietsen, traplopen
- Hartrevalidatie kan ook bij niet-klassieke klachten zoals angina zonder obstructie
Roken: een directe bedreiging voor het vrouwenhart
Roken is een sterke risicofactor voor vaatziekten, vooral bij vrouwen met hypertensie of een voorgeschiedenis van zwangerschapshypertensie. Stoppen met roken is een van de meest effectieve preventieve interventies.
Interventiemogelijkheden:
- Bespreek stoppen met roken bij elk consult
- Bied verwijzing aan naar stoppen-met-rokenpoli
- Overweeg medicamenteuze ondersteuning
- Stimuleer ook rookstop op oudere leeftijd
Alcoholgebruik: vaak onderschat
Matig alcoholgebruik wordt soms gezien als onschadelijk, maar het risico op boezemfibrilleren, hoge bloeddruk en overgewicht stijgt al bij lage hoeveelheden. Vrouwen hebben gemiddeld een lagere tolerantie dan mannen voor alcoholgerelateerde hartschade.
Praktisch in consult:
- Vraag specifiek naar dagelijks en wekelijks gebruik
- Gebruik de AUDIT-C vragenlijst indien passend
- Benadruk de relatie met hartklachten, ook bij “sociale drinkers”
Werk en hartgezondheid
Veel vrouwen combineren werk met andere verantwoordelijkheden zoals gezin of mantelzorg. Hoge werkdruk, weinig herstelmomenten en onregelmatige werktijden verhogen het risico op hartklachten. Vrouwen herkennen deze verbanden zelf vaak niet.
Rol van de huisarts:
- Vraag naar werkbelasting bij vage of stressgerelateerde klachten
- Bespreek werkhervatting na cardiovasculaire klachten in samenwerking met bedrijfsarts
- Adviseer tijdig rustmomenten in te bouwen, zeker na infarct of langdurige stressklachten
Monitoring en begeleiding
Vrouwen tussen 40 en 75 jaar kunnen jaarlijks worden uitgenodigd voor cardiovasculaire controle bij verhoogd risico. Denk hierbij aan:
- Verhoogde bloeddruk of cholesterol
- Overgewicht of metabool syndroom
- Migraine, PCOS of vroege menopauze
- Complicaties tijdens de zwangerschap
Gebruik risicoclassificatiemodellen met oog voor sekse-specifieke factoren. Combineer preventie met gesprek over leefstijl en mentale gezondheid.
Veelgestelde vragen
1. Welke vrouwen moet ik actief screenen op hart- en vaatziekten?
Vrouwen met voorgeschiedenis van zwangerschapscomplicaties, migraine met aura, vroegtijdige menopauze, obesitas of roken vormen een risicogroep. Ook vrouwen met psychische klachten verdienen extra aandacht vanwege de link met verhoogde cardiale belasting.
2. Wat is het nut van leefstijlinterventies als iemand geen klachten heeft?
Preventieve leefstijlverandering verlaagt het risico op een eerste cardiovasculaire gebeurtenis. Ook bij vrouwen zonder klachten of met een lage SCORE, maar mét risicofactoren zoals stress of inactief leven, is het zinvol om leefstijl aan te passen.
3. Hoe kan ik leefstijl bespreekbaar maken zonder weerstand te krijgen?
Start vanuit interesse in het dagelijks leven van de patiënt. Vermijd oordelen. Vraag bijvoorbeeld: “Hoe ziet een gemiddelde werkdag er voor u uit?” of “Heeft u rustmomenten op de dag?” Zo ontstaat ruimte voor leefstijlgesprekken zonder belerend over te komen.
