Tekenbeten kunnen leiden tot de ziekte van Lyme. Lees hoe u als huisarts de juiste inschatting maakt, diagnosticeert en behandelt. Inclusief consultadvies, diagnostiek, behandeling en nazorg.
Tekenbeten vormen een relevant gezondheidsrisico in Nederland, vooral vanwege het potentieel om de ziekte van Lyme over te dragen. Als huisarts is het belangrijk op de hoogte te zijn van de meest actuele inzichten rondom diagnostiek, behandeling en follow-up van patiënten met een tekenbeet of tekenen van Lyme. In dit artikel bespreken we de relevante aspecten waarmee u rekening moet houden tijdens consultatie en behandeling.
Epidemiologie en risicogroepen
Jaarlijks worden meer dan een miljoen mensen in Nederland door een teek gebeten. Ongeveer één op de vijf teken is besmet met Borrelia burgdorferi, de bacterie die Lyme veroorzaakt. De kans op transmissie ligt rond de 2-3% per beet. Vooral mensen die beroepsmatig of recreatief veel in het groen zijn, lopen verhoogd risico. Denk hierbij aan kinderen, boswachters, militairen en buitensporters.
Kenmerken van teken en tekenbeten
Teken zijn kleine spinachtige parasieten van 1–3 mm die zich hechten aan de huid om bloed te zuigen. Ze bevinden zich voornamelijk in hoog gras, struiken en op dode bladeren. Na het voeden kunnen ze opzwellen tot een formaat van een erwt. Teken bijten zich vaak vast op warme, zachte huidplekken zoals knieholtes, liezen, oksels en de nek.
Eerste consult: signalering en anamnese
Tekenbeet zonder symptomen
Als een patiënt zich meldt met een tekenbeet, beoordeel dan:
- Duur van aanhechting: < 24 uur = laag risico.
- Volledige verwijdering: noteer datum, locatie op het lichaam en eventuele klachten.
- Serologie is in dit stadium niet aangewezen.
Adviseer alertheid op het ontstaan van symptomen gedurende ten minste drie maanden.
Tekenbeet met symptomen
Vraag gericht naar:
- Een zich uitbreidende huidverkleuring (erythema migrans).
- Griepachtige klachten: koorts, hoofdpijn, spierpijn.
- Neurologische verschijnselen, gewrichtsklachten of hartritmestoornissen.
Als erythema migrans wordt waargenomen, is de diagnose Lyme waarschijnlijk en kan antibiotische behandeling direct worden gestart.
Diagnose
De ziekte van Lyme wordt primair klinisch gediagnosticeerd. De belangrijkste indicator is een zich uitbreidende huiduitslag (erythema migrans), meestal zonder jeuk of pijn.
Serologisch onderzoek is niet geïndiceerd bij een duidelijke erythema migrans. De uitslag heeft dan geen invloed op het behandelbeleid.
Bij systemische klachten zonder huidafwijking kan overleg met een specialist of aanvullende diagnostiek aangewezen zijn.
Bekijk ook de NHG richtlijn.
Behandeling
Zonder symptomen
Geen antibiotica nodig bij een tekenbeet van < 24 uur. Bij aanhechting > 24 uur, kan in overleg met de patiënt worden gekozen tussen afwachtend beleid of antibioticaprofylaxe, mits binnen 72 uur na verwijdering.
Antibioticaprofylaxe volwassenen:
- Doxycycline 200 mg eenmalig
- Alternatief: Azitromycine 500 mg eenmalig bij contra-indicatie
Met erythema migrans
Behandelkeuze volwassenen:
- Doxycycline 2 dd 100 mg gedurende 10 dagen
- Alternatief: Amoxicilline 3 dd 500 mg gedurende 14 dagen
Voor kinderen en zwangeren gelden aangepaste doseringen.
Let op: antibioticaprofylaxe is slechts zinvol binnen 72 uur na verwijdering van een teek die > 24 uur gehecht zat.
Vervolgconsult en nazorg
Adviseer patiënten alert te blijven op klachten tot drie maanden na de tekenbeet. Maak bij voorkeur een foto van de beetplek of de huiduitslag voor dossiervorming. Noteer de datum van de beet in het dossier.
Neem opnieuw contact op als zich klachten voordoen zoals:
- Nieuwe of uitbreidende huidafwijkingen
- Onverklaarde koorts of spierpijn
- Zenuw- of gewrichtsklachten
Indien klachten persisteren of escaleren, overweeg consultatie van een Lyme-expertisecentrum.
Genetische factoren en immuunrespons
Uit recent onderzoek blijkt dat genetische variaties invloed kunnen hebben op de gevoeligheid en ernst van de ziekte van Lyme. Sommige mensen vertonen een verminderde immuunreactie, waardoor de bacterie minder snel wordt opgeruimd. Dit inzicht kan in de toekomst bijdragen aan meer gepersonaliseerde behandeling, maar is momenteel nog niet toepasbaar in de huisartsenpraktijk.
Preventie
Adviseer patiënten die regelmatig in het groen komen:
- Draag bedekkende kleding.
- Smeer onbedekte huid in met een middel dat DEET bevat.
- Controleer na afloop het lichaam, met name huidplooien.
- Verwijder teken binnen 24 uur om het risico op overdracht van de bacterie te minimaliseren.
Veelgestelde vragen
1. Wanneer moet ik antibiotica voorschrijven na een tekenbeet zonder symptomen?
Antibiotica zijn niet nodig als de teek < 24 uur vastzat. Als de teek > 24 uur op de huid heeft gezeten, bespreek dan met de patiënt de mogelijkheid van antibioticaprofylaxe, mits gestart binnen 72 uur na verwijdering.
2. Is serologisch onderzoek zinvol bij verdenking op Lyme?
Alleen bij systemische klachten zonder huidafwijking of bij twijfel over een late manifestatie. Bij erythema migrans heeft serologie geen meerwaarde en wordt het afgeraden.
3. Hoe weet ik zeker of een huidafwijking erythema migrans is?
Let op een zich uitbreidende roodheid die enkele dagen tot weken na een tekenbeet ontstaat. Het erytheem is meestal ringvormig, maar kan ook homogeen zijn. Bij twijfel, beoordeel het na een week opnieuw. De grens van 5 cm is minder belangrijk dan de uitbreiding in de tijd.
