Malaria

Malaria is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door de Plasmodium-parasiet en wordt overgebracht door de steek van een besmette Anopheles-mug. Hoewel Nederland officieel malariavrij is, worden jaarlijks honderden gevallen van geïmporteerde malaria vastgesteld. De rol van de huisarts bij het herkennen, diagnosticeren en behandelen van deze ziekte is van groot belang, vooral bij patiënten die recent in (sub)tropische gebieden zijn geweest.

Wat is malaria en hoe wordt het overgedragen?

Malaria wordt veroorzaakt door de Plasmodium-parasiet, waarvan verschillende soorten verantwoordelijk kunnen zijn voor infecties bij de mens. De overdracht vindt plaats via de beet van een besmette vrouwelijke Anopheles-mug. Deze muggen zijn voornamelijk actief tussen zonsondergang en zonsopkomst en komen voor in grote delen van Afrika, Azië en Zuid-Amerika.

Eenmaal in het lichaam migreert de parasiet naar de lever, waar deze zich vermenigvuldigt voordat het in de bloedbaan terechtkomt. Dit leidt tot de kenmerkende symptomen van de ziekte.

Symptomen van malaria

De eerste symptomen van malaria verschijnen doorgaans 10 tot 14 dagen na een infectie, maar kunnen in sommige gevallen pas na enkele maanden optreden. Veelvoorkomende klachten zijn:

• Koorts
• Koude rillingen
• Hoofdpijn
• Spierpijn
• Vermoeidheid
• Diarree en braken
• Kortademigheid
• Bloedarmoede

Bij ernstige vormen, zoals malaria tropica (veroorzaakt door Plasmodium falciparum), kunnen complicaties optreden zoals neurologische verschijnselen, orgaanfalen en zelfs overlijden. Tijdige herkenning en behandeling zijn daarom essentieel.

Diagnose: Het belang van snelle herkenning

Voor huisartsen is het belangrijk om bij patiënten met koorts en een reisgeschiedenis naar malariagebieden aan malaria te denken. De diagnose wordt bevestigd door laboratoriumonderzoek, zoals:

• Dikke druppel en uitstrijkpreparaat: Microscopisch onderzoek van bloedmonsters om de parasiet aan te tonen.
• Snelle diagnostische tests (RDT’s): Antigeentests die binnen enkele minuten een indicatie geven van malaria.
• PCR-testen: Worden minder vaak gebruikt in de eerste lijn, maar kunnen de parasiet nauwkeuriger identificeren.

Behandeling: Welke medicijnen zijn beschikbaar?

De behandeling van malaria hangt af van de verwekker en de ernst van de infectie:

• Ongecompliceerde malaria wordt behandeld met orale medicatie, zoals:
  • Artemisinine-combinatietherapie (ACT) voor Plasmodium falciparum.
  • Chloroquine voor Plasmodium vivax, P. ovale en P. malariae, gevolgd door primaquine om recidieven te voorkomen.
• Ernstige malaria vereist ziekenhuisopname en intraveneuze behandeling met artesunaat.

Patiënten die eerder malaria hebben gehad, zijn niet immuun en kunnen opnieuw geïnfecteerd raken bij blootstelling aan de parasiet.

Preventie: Advies aan reizigers

Preventieve maatregelen zijn essentieel voor mensen die naar malariagebieden reizen. Huisartsen spelen hierin een belangrijke rol bij het verstrekken van reisadvies. Belangrijke preventieve stappen zijn:

1. Gebruik van malariaprofylaxe

• De keuze voor medicatie hangt af van de reisbestemming en de duur van het verblijf.
• Veelgebruikte middelen zijn atovaquon/proguanil, doxycycline en mefloquine.
• Medicatie moet voor, tijdens en na de reis volgens voorschrift worden ingenomen.

2. Muggenwerende maatregelen

• Het dragen van bedekkende kleding in de avond en nacht.
• Het gebruik van insectenwerende middelen met 30-50% DEET.
• Slaap onder een geïmpregneerd muskietennet of in een ruimte met airconditioning.

Wanneer moet een huisarts doorverwijzen?

Huisartsen moeten alert zijn op malaria bij patiënten met koorts die recent in de tropen zijn geweest. In de volgende gevallen is doorverwijzing naar het ziekenhuis noodzakelijk:

• Bij vermoeden van malaria tropica, gezien de kans op snelle verslechtering.
• Bij ernstige symptomen, zoals verwardheid, hypotensie of ernstige anemie.
• Bij zwangere vrouwen en jonge kinderen, vanwege verhoogd risico op complicaties.

Veelgestelde vragen

1. Hoe vaak komt malaria voor in Nederland?

Hoewel Nederland malariavrij is, worden jaarlijks 150-300 gevallen van geïmporteerde malaria gemeld. De werkelijke incidentie kan hoger liggen vanwege onderrapportage. De meeste gevallen betreffen Plasmodium falciparum, wat een snelle diagnose en behandeling vereist.

2. Kan een patiënt na een eerdere infectie opnieuw malaria krijgen?

Ja, een doorgemaakte infectie biedt geen blijvende immuniteit. Bovendien kunnen sommige parasieten, zoals Plasmodium vivax en Plasmodium ovale, in een latente fase in de lever blijven en maanden tot jaren later opnieuw actief worden.

3. Welke diagnostische test heeft de voorkeur bij malaria?

De gouden standaard blijft microscopisch onderzoek van een dikke druppel en uitstrijkpreparaat. Snelle diagnostische tests (RDT’s) kunnen als aanvulling worden gebruikt, maar moeten bij negatieve uitslag worden bevestigd met microscopie.