Sociale fobie, ook wel sociale angststoornis genoemd, is een vaak voorkomende psychiatrische aandoening die het dagelijks functioneren van patiënten ernstig kan beïnvloeden. De aandoening komt zowel bij mannen als vrouwen voor en ontstaat vaak al op jonge leeftijd. In dit artikel bespreken we de symptomen, oorzaken, diagnostiek en behandelopties van sociale fobie voor huisartsen.
Wat is een sociale fobie?
Sociale fobie is een angststoornis die zich uit in een intense angst voor sociale situaties. Patiënten zijn vaak bang om negatief beoordeeld te worden of om zichzelf voor schut te zetten. Deze angst is niet alleen beperkt tot spreken in het openbaar, maar kan ook optreden tijdens alledaagse situaties zoals eten in gezelschap of een gesprek voeren met onbekenden. De stoornis kan worden onderverdeeld in twee subtypes:
- Specifieke sociale fobie: Angst treedt alleen op in specifieke situaties, zoals presenteren.
- Gegeneraliseerde sociale fobie: Angst komt in meerdere sociale situaties voor.
Oorzaken van sociale fobie
Hoewel de exacte oorzaken van sociale fobie niet volledig bekend zijn, spelen erfelijkheid en omgevingsfactoren een belangrijke rol. Bij familieleden van patiënten met een sociale fobie wordt de stoornis vaker gezien, wat wijst op een genetische aanleg. Daarnaast kunnen bepaalde opvoedingsstijlen, zoals een overbeschermende omgeving of negatieve ervaringen zoals pesten, bijdragen aan de ontwikkeling van de stoornis. Biologische factoren, zoals afwijkingen in de hersenfuncties en neurotransmittersystemen (dopamine, serotonine, noradrenaline), kunnen eveneens bijdragen aan de gevoeligheid voor sociale fobie.
Symptomen en diagnostiek
Fysieke en emotionele symptomen
Patiënten met sociale fobie ervaren vaak intense angst in sociale situaties, wat gepaard gaat met lichamelijke klachten zoals:
- Hartkloppingen
- Zweten en trillen
- Blozen
- Misselijkheid of maagklachten
- Droge mond en kortademigheid
- Paniekaanvallen
Emotioneel voelen patiënten zich vaak minderwaardig, bang voor kritiek, en vermijden ze situaties waarin ze beoordeeld kunnen worden. Dit kan leiden tot sociaal isolement en problemen op school of werk.
Diagnostiek door de huisarts
De diagnose van sociale fobie kan gesteld worden op basis van een uitgebreide anamnese. Vraag de patiënt naar de situaties waarin de angst optreedt, de ernst van de klachten en het effect op hun dagelijks leven. Het is belangrijk om andere aandoeningen zoals paniekstoornis, gegeneraliseerde angststoornis en depressie uit te sluiten. Indien nodig kan de huisarts doorverwijzen naar een psycholoog of psychiater voor verdere diagnostiek en behandeling.
Behandelopties voor sociale fobie
Cognitieve gedragstherapie (CGT)
Cognitieve gedragstherapie (CGT) is de meest effectieve behandeling voor sociale fobie. Het helpt patiënten om irrationele gedachten te herkennen en te vervangen door realistischere denkpatronen. CGT omvat onder andere:
- Cognitieve herstructurering: Werken aan negatieve gedachten, zoals de angst dat anderen hen vreemd zullen vinden.
- Exposuretherapie: Geleidelijk blootstellen aan beangstigende situaties om de angst te verminderen.
- Taakconcentratietraining: Helpt patiënten hun aandacht te richten op de taak in plaats van op wat anderen van hen denken.
De therapie kan individueel of in groepsverband worden uitgevoerd en duurt meestal 3 tot 6 maanden met wekelijkse sessies.
Medicamenteuze behandeling
Wanneer CGT onvoldoende resultaat biedt of als aanvulling, kan medicatie worden overwogen. Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s), zoals sertraline of paroxetine, zijn vaak de eerste keuze. Andere opties zijn benzodiazepines voor kortdurende verlichting, maar deze worden vanwege het risico op verslaving minder vaak aanbevolen.
Leefstijladviezen en zelfhulp
Leefstijlinterventies kunnen ondersteunend zijn bij de behandeling van sociale fobie. Adviseer patiënten om stimulerende middelen zoals cafeïne en alcohol te vermijden, omdat deze de angst kunnen verergeren. Daarnaast kunnen ontspannings- en ademhalingstechnieken helpen bij het beheersen van fysieke symptomen van angst. Het lezen van zelfhulpliteratuur of deelname aan voorlichtingsbijeenkomsten kan ook nuttig zijn om meer inzicht te krijgen in de stoornis.
Veelgestelde vragen
1. Wanneer moet ik als huisarts doorverwijzen bij sociale fobie?
Als de patiënt ernstige beperkingen ervaart in het dagelijks leven, of als er sprake is van bijkomende problemen zoals depressie of verslavingsproblematiek, is doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater aangewezen.
2. Welke medicatie is geschikt voor de behandeling van sociale fobie?
SSRI’s zoals sertraline en paroxetine zijn vaak de eerste keuze. Deze medicijnen verminderen de symptomen van angst, maar moeten meestal voor langere tijd gebruikt worden om een terugval te voorkomen.
3. Wat is de prognose van sociale fobie?
Sociale fobie is een chronische aandoening die zonder behandeling vaak niet vanzelf verdwijnt. Met behandeling, vooral cognitieve gedragstherapie, kan de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren.
