Oprichter Machteld Huber staat er soms zelf van te kijken hoe snel de ontwikkeling gaat. “Na het oprichten van het Institute for Positive Health (IPH) in 2015 kwam er al snel internationaal aandacht op gang. En het blijft maar groeien, het gaat maar door. We rollen er zelf niet eens een specifiek plan voor uit, maar reageren op vragen. Iemand hoort het verhaal, verspreidt dat en zo gaat het als een olievlek verder. Inmiddels de hele wereld over. Ik had nooit verwacht dat dit zou gebeuren. Maar zorgprofessionals zijn echt toe aan dat ‘andere gesprek’, zoals we dat bij Positieve Gezondheid noemen.”
Vanuit eigen ervaring
Het verhaal begon toen Huber in de 80-er jaren als 30-jarige huisarts zelf ernstig ziek werd. Ze maakte in vijf jaar vier verschillende ziektes na elkaar door. In die periode merkte ze dat veerkracht het belangrijkste aspect van herstel en gezondheid is. Zij besloot daarna zich te richten op de zorg en op aandacht voor het versterken van ‘veerkracht’ en werd daarom (deels) onderzoeker. Daarbij bleek op een gegeven moment de definitie van de WHO van gezondheid een obstakel. Die luidde: ‘Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekten of gebreken.’ Maar de ervaring van Huber was dat een continu ‘volledig welbevinden’ op al die terreinen niet realistisch is. Met die definitie is bijna iedereen als ‘niet gezond’ te kwalificeren en veerkracht past daar niet in.
Nieuwe definitie van gezondheid
“Ik wilde die vervelende periode van ziektes benutten, door wat ik ervan geleerd had toepasbaar te maken”, vertelt ze. “Het zelf iets kunnen doen aan je veerkracht en het vinden van persoonlijke zingeving bleken belangrijke thema’s voor ervaren gezondheid. Als onderzoeker ben ik daar in gedoken, om dat geaccepteerd te krijgen binnen het grotere plaatje van gezondheid. Gelukkig kreeg ik met het werk aan de definitie van gezondheid in 2009 grote partijen als ZonMW en de Gezondheidsraad mee. Zij konden zich ook niet goed vinden in de definitie van het WHO en hebben me gestimuleerd om een nieuwe omschrijving te formuleren. Die nieuwe omschrijving werd: ‘Gezondheid als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven’. Dit werkte ze – met veel andere partijen en in wetenschappelijk onderzoek – verder praktisch uit tot het huidige concept Positieve Gezondheid (PG) en de bijbehorende gespreksvoering.
Het andere gesprek in andere culturen
De basis van het werken met Positieve Gezondheid is het spinnenweb met zes dimensies en het daarop aansluitende ‘andere gesprek’. Bij het andere gesprek leunt de zorgverlener achterover en krijgt de patiënt de regie, door de vragen van de zorgverlener. “Op die manier zetten we de mensen op hun eigen spoor en spreken we hun motivatie aan. Daardoor komen ze in beweging en zien we dat mensen op leefstijlverandering ook een sprong nemen.” Soms is het integreren van deze manier van werken nog wel een uitdaging binnen de verschillende culturen. “In Duitsland zijn mensen bijvoorbeeld heel erg gewend dat ‘Herr Doktor’ vertelt wat er moet gebeuren. In Japan is de vraag ‘wat is voor u belangrijk?’ ontzettend onbeleefd. En iIn de Arabische wereld gaat het om familie en ‘wij’, terwijl het spinnenweb echt om het individu en ‘ik’ gaat.
Grip op eigen gezondheid
Toch zijn er ondanks die drempels toch artsen en zorgprofessionals in die culturen die het andere gesprek willen integreren. Huber: “Ze zien dat het werkt. Ze willen en voelen dat we die kant op moeten. Alle zorgprofessionals hebben hun vak gekozen om andere mensen te helpen. Met behulp het andere gesprek krijgen mensen zelf grip op de situatie, benoemen ze wat ze zelf belangrijk vinden en zetten stappen naar een betekenisvol leven. Als je doorkrijgt dat je mensen hier echt mee op het goede spoor zet en zij er blij van worden, dan merk je dat dat lukt.”
Samenwerking en integratie
Essentieel bij Positieve Gezondheid is volgens Huber dat je het als dokter niet alleen hoeft te doen en alle problemen van iemand op moet lossen. “De persoon weet zelf wat het beste voor hem of haar is en heeft daarbij wellicht wel steun nodig. Daarvoor moet je samenwerken met andere professionals. Veel vragen zijn sociale vragen, waarvoor we het medische en sociale veel meer moeten integreren. Ook in het IZA is daar gelukkig aandacht voor, het inzicht begint te komen. We horen nog wel eens de tegenwerpingen dat artsen al overbelast zijn en dan ‘weer met een nieuw model’ moeten werken. Terwijl we inmiddels weten, onder andere uit ervaring van Hans Peter Jung, dat je juist minder hard hoeft te werken als je dit toepast en dat het tot wel tonnen bespaart op allerlei praktijkkosten. Maar we willen niet dat het een ‘moeten’ is. Het werkt alleen als je er als zorgprofessional zelf mee wíl werken, dan krijg je door wat een kracht er van uit gaat.”
Boek en trainingen
Het ‘Handboek Positieve Gezondheid in de huisartspraktijk. Samenwerken aan betekenisvolle zorg’ is al vertaald in het Engels en binnenkort verschijnt het in het Duits. De afgelopen weken gaf ik lezingen in Oostenrijk, op de WONCA EUROPE in Brussel en binnenkort twee keer in Ierland. Zo gaat het steeds verder. Om echt met PG aan de slag te gaan is een gecertificeerde training nodig. “Veel mensen denken dat ze al wel achterover leunen en open vragen stellen, terwijl daar in de praktijk vaak echt nog wat te leren is. Stiltes bijvoorbeeld; degene die vertelt heeft baat bij stiltes, omdat het helpt zelf het antwoord te vinden. Maar veel zorgprofessionals vinden stiltes ongemakkelijk. Om daar goed mee om te gaan en het ‘andere gesprek’ je echt eigen te maken, is die training echt belangrijk.”
Verdere uitrol
Huisarts en IPH-trainer Karolien van den Brekel houdt zich via Positive Health international bezig met de internationale uitrol. “Het spinnenweb is universeel in te zetten en te begrijpen”, vertelt Van den Brekel. “We hebben de spinnenwebben vertaald in het Engels, Frans, Duits, Spaans, IJslands, Japans. Voor 80% is het spinnenweb zoals het is goed in te vullen, en dan is er nog 20% waar we land- en cultuurspecifiek kijken hoe en door wie het andere gesprek het best gevoerd kan worden. Het is per land weer even zoeken hoe de zorg is ingericht. In Duitsland liggen dit soort gesprekken vaak meer bij een sociaal werker, en is de arts echt meer gericht op het medische gedeelte. Maar er zijn ook artsen die het juist leuk vinden om anders te kijken en die gesprekken wel te voeren. Dat is altijd weer anders.”
Huber en Van den Brekel zijn nu bezig om met name in België en Duitsland mensen te trainen op het gebied van PG. “Op die landen ligt nu onze focus. En daarna kijken we verder wat de vragen zijn en wat andere landen willen en hoe het aansluit bij de transformaties in de zorg waar zij mee bezig zijn. De internationale website is nu online en dat gaan we uitbouwen. De interesse blijft groeien, en ook uit de reacties op het groot Europees huisartsencongres de WONCA blijkt dat er veel enthousiasme is.
