‘Ik heb een litteken op mijn hart. Mijn lever bloedt’ of ‘Al mijn botten zijn gebroken’. Mahnaz Issa-Ghariq, klinisch psycholoog en psychotherapeut bij de Parnassia Groep, weet dat mensen met een niet-westerse achtergrond psychische klachten vaker op deze manier uiten. ‘In het woordgebruik wordt vaker verwezen naar het hart, hoofd of het lichaam in het algemeen’ vervolgt ze. ‘En dat kunnen ook cultuur gekleurde uitingen van trauma zijn. Patiënten bedoelen dan vaak dat ze ontzettend verdrietig of helemaal gesloopt zijn.’
Hoger risico
Issa-Ghariq is gespecialiseerd in de behandeling van psychotrauma en persoonlijkheidsstoornissen en heeft ruime ervaring op het gebied van de interculturele psychiatrie. Het is bekend dat etnische minderheden en sociaal-economisch achtergestelde groepen een hoger risico lopen op het ontwikkelen van PTSS. Bijvoorbeeld door blootstelling aan discriminatie, armoede of systemische ongelijkheid. ‘Maar ook de migratie zelf kan een oorzaak zijn van trauma’ vertelt Issa-Ghariq. ‘Mensen kunnen dat ervaren als een breuk in hun levenslijn. Voor zorgverleners is het belangrijk om dat te weten en nog alerter te zijn.’
Beperkingen DSM
Zorgverleners missen deze signalen nogal eens omdat ze zich bijvoorbeeld te veel focussen op de diagnostische modellen uit de DSM. De westerse hulpverlening is hier sterk op georiënteerd, volgens Issa-Ghariq. ‘En dit handboek is ontwikkeld op basis van kenmerken van de Noord-Amerikaanse en West-Europese bevolking. Terwijl ruim 90% van de wereldbevolking afkomstig is uit landen en regio’s buiten Noord-Amerika en West-Europa. Die standaard-diagnostische modellen kennen beperkingen als je ze gebruikt voor mensen met een niet-westerse achtergrond. Zo staan symptomen als hoofdpijn hartproblemen of zenuwpijn niet specifiek beschreven als uitingen van stress of trauma.’
Verstoringen geestenwereld
Een ander voorbeeld is dat pijn of vermoeidheid, gerelateerd aan trauma, soms toegeschreven kan worden aan verstoringen in de geestenwereld door ‘verkeerd’ menselijk gedrag. In bepaalde culturen worden psychotraumaklachten geïnterpreteerd door een spiritueel kader. Vooral populaties uit het Midden-Oosten kunnen angst hebben om behekst te zijn en spreken over kriebelende sensaties in het lichaam of schoten in het hoofd. Wat door Westerse behandelaren verward kan worden met hallucinaties. Hoe reageer je als zorgverlener in dit soort situaties? Houd in je achterhoofd dat het te maken kan hebben met psychotrauma of een andere psychische klachten, is het advies van Issa-Ghariq. ‘Probeer goed door te vragen. Ik denk dat je met een nieuwsgierige, respectvolle houding al best een eind komt.’
Niet veralgemeniseren
Interculturele communicatie vraagt om een open houding, extra aandacht en meer reflectie, volgens Issa-Ghariq. Wees je bewust van iemands achtergrond en de verschillen. ‘Want die zijn er inderdaad’ vervolgt Issa-Ghariq. ‘Doe je dat niet dan kun je de aansluiting missen. Maar probeer tegelijkertijd niet te veralgemeniseren. Er is wellicht iets te zeggen over wat gebruikelijk is bij of voor een bepaalde etnische groep. Maar dat hoeft niet per se te gelden voor elke persoon van die groep. Dus toets altijd je bevindingen of hypothesen bij de persoon die voor je zit.’
Fijn, los zand
Om goed aan te sluiten, probeert Issa-Ghariq in de behandeling zoveel mogelijk mee te gaan in de verklaringen en bewoordingen van de patiënt. ‘Alhoewel, als iemand denkt behekst te zijn, je op een gegeven moment best kunt aangeven dat daar in de westerse geneeskunde anders over gedacht wordt.’ Ook maakt ze meer gebruik van non-verbale methodieken of metaforen, onder meer als patiënten niet goed Nederlands spreken. ‘Maar ook culturele aspecten zijn vaak beter te overbruggen op die manier.’ Als voorbeeld geeft ze het gebruik van fijn, los zand dat door je vingers glipt als je het stevig wilt vasthouden. ‘Mensen met traumaklachten willen meestal veel controle hebben, het wantrouwen is sterk. Op deze manier maak ik duidelijk dat je juist controle verliest als je daar te veel op gefocust bent. Mensen onthouden dat en komen er op terug.’
Congres Cultuursensitieve Zorg
Op het Cultuursensitieve Zorg congres zal Issa-Ghariq dieper ingaan op hoe culturele verschillen het benoemen en begrijpen van traumatische ervaringen beïnvloeden. Ook de diverse manieren waarop cultuur invloed uitoefent op de diagnostiek en de behandeling van psychotrauma komen aan de orde. Evenals variaties in klachtenpresentatie bij psychotrauma.
