Afgezien van het feit dat een aantal geneesmiddelen, vooral bij overdosering, toxisch zijn voor de nier, moet rekening worden gehouden met het feit dat veel stoffen gedeeltelijk of geheel door de nieren worden uitgescheiden. Dit heeft tot gevolg dat bij gestoorde nierfunctie een overigens ‘normale’ dosering tot te hoge plasmaspiegels en bijwerkingen kan leiden. Ook kan het zijn dat geneesmiddelen niet meer werkzaam zijn bij een slechte klaring. Het bekendste voorbeeld hiervan is het antibioticum nitrofurantoïne, dat niet meer goed in de blaas komt bij een eGFR < 30 ml/min.
Geneesmiddelen die schadelijk kunnen zijn voor de nieren
- NSAID’s. Vooral bij oudere personen met chronische nierschade kunnen deze prostaglandineremmers acute nierinsufficiëntie veroorzaken. Dit risico is vergroot bij gelijktijdig gebruik met RAAS-blokkers en vooral bij ondervulling, bijvoorbeeld door een gastro-enteritis.
- RAAS-blokkers. Ook deze middelen kunnen verantwoordelijk zijn voor nierfunctieverlies, ook weer eerder bij gebruik van NSAID’s of ondervulling. Het nierfunctieverlies kan gepaard gaan met soms een levensbedreigende hyperkaliëmie. Vooral spironolacton is berucht, omdat dit middel ook de compensatoire kaliumuitscheiding via de darm remt.
- Aminoglycosiden (tobramycine, gentamicine) worden uitsluitend door de nier uitgescheiden en cumuleren bij functiebeperking in hoge mate. Een te hoge dosis kan na enkele dagen gebruik vaak non-oligurische nierinsufficiëntie geven door acute tubulusnecrose. Dit kan voorkomen worden door zo kort mogelijk gebruik, bijv. eenmalig bij sepsis, of door spiegelcontrole als deze antibiotica langer gegeven moeten worden.
- 5-ASA-preparaten. Deze middelen worden veel gebruikt bij inflammatoire darmziekten. Sommige patiënten ontwikkelen een chronische interstitiële nefritis door een gemitigeerde allergische reactie. Monitoring en stoppen van deze medicatie bij nierfunctieverlies is aangewezen.
- Lithium wordt dikwijls jarenlang gegeven voor bipolaire stoornissen. Eerst ontstaat vaak nefrogene diabetes insipidus. Nierfunctieverlies kan optreden door een chronische interstitiële nefritis met secundaire glomerulosclerose. Karakteristiek zijn de microcysten die op echo of CT gezien kunnen worden. Goede spiegelcontrole en gelijktijdig gebruik van amiloride kunnen de nierschade voor een deel voorkomen. Bij doorzettend nierfunctieverlies moet de lithium zo mogelijk vervangen worden.
Geneesmiddelen die snel bijwerkingen geven bij gestoorde nierfunctie
- Digoxine heeft een nauwe therapeutische breedte en geeft sneller misselijkheid, visusklachten en ritmestoornissen op oudere leeftijd en bij gestoorde nierfunctie. De dosis moet in die setting naar beneden toe worden aangepast.
- Metformine wordt vooral renaal geklaard. Bij patiënten met een verminderde nierfunctie kan dit aanleiding zijn tot lactaatacidose, vooral in de setting van een acute (bovenop chronische) nierinsufficiëntie. Beneden een klaring van 60 ml/min moet de dosis al worden aangepast zonder dat hierdoor de effectiviteit minder wordt. Bij een eGFR < 30 ml/min is het middel relatief gecontra-indiceerd. Het is vooral van belang om het middel te staken bij een (dreigende) nierfunctieverslechtering.
- Sotalol is ook een berucht middel voor bijwerkingen bij een gestoorde nierfunctie. De QT-tijd, zichtbaar op een ECG, kan dan langer worden met een risico op torsade de pointes, dat kan overgaan in ventrikelfibrilleren. Dosisaanpassing is daarom noodzakelijk.
- Allopurinol wordt toenemend gebruikt voor verlaging van het urinezuur. Door de renale klaring ook van de metabolieten mag nooit in één keer een hoge dosis gegeven worden, vanwege het risico op een ernstige toxische reactie. De dosis kan wel heel geleidelijk worden opgehoogd om een goede urinezuurspiegel te bereiken.
Uit: Diagnose en therapie 2015-2016, hoofdstuk 14 Nierziekten
Beeld: © hywards / stock.adobe.com en © Stillfx / stock.adobe.com
