Naast hoogwaardige medische zorg is excellente informatie en emotionele steun voor patiënten en hun naasten nodig: dat is het uitgangspunt van Van Vliet, die afgelopen jaar de Heineken Young Scientist Award kreeg voor haar studies naar communicatie tussen artsen en ernstig zieke patiënten. ‘De prijs was voor mij en al mijn collega’s een bevestiging dat we zinvol wetenschappelijk onderzoek doen, ook naar een fenomeen als empathie, dat volgens sommigen helemaal niet wetenschappelijk te onderzoeken ís’, zegt ze.
Definitie van empathie
Bij empathie draait het volgens de onderzoeker van de Universiteit Leiden om gezien worden als persoon. ‘Er zijn veel definities van empathie. In de zorg gaat het er volgens mij om dat je de emotie of het lijden van de ander herkent zonder het helemaal over te nemen. Als zorgverlener moet je je met het lijden of de emotie van de patiënt kunnen verbinden, om vervolgens actie te ondernemen. Je gaat het lijden verlichten, je hoeft je er niet in te laten meesleuren’, licht Van Vliet toe. ‘Dus het vooroordeel dat empathisch zijn als zorgverlener per definitie emotioneel draining is, is onjuist.’
Meer onthouden
In de studies van Van Vliet staan patiënten-interviews en vragenlijsten centraal. Ook doen van Vliet en collega’s RCT-labaratoriumonderzoek met acteurs, evenals observationeel onderzoek waarin ze opnames maken van gesprekken tussen artsen en ernstig zieke patiënten. ‘Dat patiënten minder angstig en meer tevreden zijn bij een arts die empathisch is, werd in experimenteel en observationeel onderzoek bevestigd. Maar wat we ook zien, is dat patiënten tot wel 8 procent meer informatie onthouden uit een gesprek als de arts empathie toont.’
Minder bijwerkingen
Empathie tonen, door het benoemen er voor de patiënt te zijn, kan ook zorgen voor minder verwachte bijwerkingen van een behandeling. ‘Dat blijkt uit een eerste experimentele studie. Verwachtingen van patiënten bepalen mede hoeveel last zij hebben van bijwerkingen; een empathische arts kan de verwachtingen dus wellicht bijsturen’, stelt Van Vliet. ‘Dat verwachtingsmanagement begint al bij de huisarts. Noem bijvoorbeeld niet alle bijwerkingen in detail en wees vanaf moment één empathisch.’
Angstreductie
Hoe eerder in een consult je begint met empathie als interventie, hoe stressverlagender dit bij de patiënt is. Van Vliet: ‘We denken soms: liever niet teveel aandacht voor emotie, want daar heb ik geen tijd voor. Het blijkt echter anders te werken. Als je meteen insteekt op beleving, de patiënt en zijn gevoel of zorgen erkent, maakt dat een gesprek soms juist korter. “Ik zie dat het je raakt” of ingaan op een cue of concern, zoals een zuchtende of fronsende patiënt: het zijn simpele maar effectieve empathische acties die patiënten waarderen, en niet veel tijd kosten’.
Perceptie
Uit de studies van Van Vliet en collega’s blijkt dat de perceptie van empathie tussen artsen en patiënt nogal eens verschilt. ‘Maar: artsen overschatten hun eigen empathische vermogen niet zo vaak als je misschien zou denken. Wel is het altijd goed om het eens bij de patiënt te checken, want diens perceptie is bepalend voor hoe patiënten zich voelen na een gesprek. We blijven dit fenomeen verder onderzoeken, want empathie is onderdeel van evidence based zorg.’
Meer weten over empathie? Lees dan nu het boek Empathie in de spreekkamer, van wetenschappelijk onderzoeker en voormalig huisarts Frans Derksen. Liesbeth van Vliet werkte mee aan deze titel. Het boek legt helder uit wat empathie is en wat de effecten ervan zijn. Ook is er aandacht voor empathie in verschillende medische, psychologische en sociale contexten, en een beschouwing over hoe empathie in het vak en het geneeskundig onderwijs te gebruiken is. Kern van het boek vormen vragen uit de praktijk, gesteld door AIOS.
