Wat is anosmie?
Anosmie verwijst naar het volledig ontbreken van het reukvermogen. Binnen deze diagnose wordt onderscheid gemaakt tussen:
- Selectieve anosmie: alleen bepaalde geuren worden niet meer waargenomen.
- Complete anosmie: elk vermogen om geuren te detecteren is afwezig.
Naast anosmie bestaan er andere reukstoornissen zoals hyposmie (verminderd reukvermogen), parosmie (vervormde geurperceptie) en kakosmie (onaangenaam ervaren van normale geuren).
Klinisch beeld
Symptomen
Patiënten met anosmie geven doorgaans aan dat ze geen geuren meer waarnemen. Vaak is er ook sprake van smaakverlies, gezien de nauwe relatie tussen geur- en smaakwaarneming. Een opmerkelijk verschijnsel is dat sommige patiënten denken bepaalde scherpe geuren, zoals ammoniak, nog te ruiken. Dit berust meestal op prikkeling van de nervus trigeminus en betreft geen echte geurwaarneming.
Onderliggende oorzaken van anosmie
Anosmie ontstaat niet spontaan; het is altijd het gevolg van een onderliggend proces. Globaal worden de oorzaken ingedeeld in drie categorieën:
1. Geleidingsstoornissen (conductieve anosmie)
Bij deze vorm kunnen geurmoleculen het reukslijmvlies niet bereiken. Mogelijke oorzaken:
- Neusverstopping door verkoudheid, allergie of poliepen
- Zwelling van het neusslijmvlies bij sinusitis
- Afwijkend neustussenschot
2. Perceptiestoornissen (sensorineurale anosmie)
Geurprikkels worden niet goed verwerkt door schade aan het reukepitheel, de zenuwbanen of de hersenschors. Dit kan worden veroorzaakt door:
- Virale infecties (bv. post-COVID)
- Traumatisch hersenletsel of schedelbasisfracturen
- Neurodegeneratieve ziekten zoals Parkinson of Alzheimer
- Toxische stoffen of bestraling
3. Aangeboren anosmie (congenitale anosmie)
Hierbij ontbreekt de reukzenuw of het reukorgaan bij de geboorte. Dit wordt soms geassocieerd met genetische syndromen zoals Kallmann.
Impact op het dagelijks functioneren
Veiligheidsrisico’s
Het niet kunnen ruiken van gas, rook of bedorven voedsel leidt tot een verhoogd risico op gevaarlijke situaties.
Psychosociale gevolgen
Verlies van geur wordt vaak onderschat in zijn psychologische impact. Het kan leiden tot onzekerheid, sociale terugtrekking en stemmingsklachten. Met name verworven anosmie, bijvoorbeeld na infectie of trauma, leidt bij sommigen tot somberheid of verlies van eetlust.
Diagnostiek in de huisartsenpraktijk
De anamnese is essentieel en vormt vaak de belangrijkste informatiebron. Let daarbij op:
- Aanvang en duur van de klachten
- Bijkomende symptomen (neusverstopping, hoofdpijn, trauma)
- Medicatiegebruik
- Rookgedrag
Verwijs naar de KNO-arts bij aanhoudende anosmie of bij aanwijzingen voor structurele afwijkingen. Aanvullend onderzoek bestaat uit:
- Neusendoscopie
- Geurtesten (bijv. Sniffin’ Sticks)
- CT of MRI bij vermoeden van intracraniële oorzaken
Behandelopties
Conductieve anosmie
Bij mechanische obstructies kan behandeling effectief zijn:
- Neussprays bij mucosale zwelling
- Operatie bij neuspoliepen of scheef neustussenschot
Verbetering van het reukvermogen is dan mogelijk, al treedt bij chronische sinusitis vaak na verloop van tijd een terugval op.
Perceptieve anosmie
Tot op heden is hiervoor geen bewezen medische behandeling beschikbaar. Wel kan spontaan herstel optreden, met name bij postvirale anosmie. Dit proces verloopt meestal traag en incompleet.
Ondersteunende interventies:
- Reuktraining: tweemaal daags ruiken aan een set bekende geuren gedurende minimaal 12 weken. Dit kan neuroplasticiteit stimuleren.
- Supplementen: middelen zoals alfa-liponzuur worden onderzocht, maar er is nog onvoldoende bewijs voor effectiviteit.
Geen behandeloptie
Indien herstel niet mogelijk blijkt, is begeleiding bij acceptatie belangrijk. Adviezen:
- Let op voeding (meer nadruk op structuur, temperatuur, basissmaken)
- Vermijd overmatig gebruik van zout en suiker
- Installeer gas- en rookmelders voor veiligheid
- Informeer over patiëntenverenigingen voor lotgenotencontact
Wetenschappelijke inzichten
Recent onderzoek uit Israël toont aan dat mensen met aangeboren anosmie een afwijkend ademhalingspatroon vertonen. Zij missen onbewuste snuffelmomenten die normaal zorgen voor verhoogde luchtstroom naar het reukslijmvlies. Dit zou mogelijk bijdragen aan de verhoogde psychische kwetsbaarheid en verminderde levensverwachting die bij anosmie is waargenomen. De hypothese luidt dat deze ademhalingsverschillen ook neurologisch effect kunnen hebben, al is verder onderzoek nodig.
