Handeczeem is een veelvoorkomende beroepsgerelateerde aandoening. Het is een ziekte die soms complexe samenwerking vraagt van de huisarts, de bedrijfsarts en de dermatoloog. Belangrijk is de oorzaak van het handeczeem te achterhalen en op deze manier te voorkómen dat de aandoening chronisch wordt. Dit is van groot belang voor het algemeen welzijn van de patiënt. Zo wordt ook de kans van langdurig werkverzuim zo veel mogelijk verkleind.
Handeczeem is een zeer frequent voorkomende huidaandoening en zal dus relatief vaak worden gezien in de huisartspraktijk. Handeczeem heeft een incidentie van 5 per 1000 personen per jaar en een tienjaars prevalentie tot 10 % in de algemene bevolking [1]. In het bijzonder handeczeem dat veroorzaakt wordt door het werk, is belangrijk. Dit kost de gezondheidszorg, volgens een conservatieve schatting, bijna 100.000.000 euro per jaar. Waarschijnlijk is dit nog een onderschatting, omdat een gedeelte van de patiënten niet een huisarts zal bezoeken. Een deel van de patiënten heeft namelijk de overtuiging dat het eczeem ‘bij het werk hoort’ [2]. Handeczeem is een onderdeel van contacteczeem. Contacteczeem kan over het gehele lichaam voorkomen, maar het wordt het vaakst gezien op de handen (84–94 %) [3]. De volgende casus zal zich daarom hierop richten.
Casus
Meneer Van den Berg, 49-jarige patiënt, bezocht de poli dermatologie met sinds tien jaar aanhoudende klachten van jeukende pijnlijke huiduitslag op de handen. Op de vraag wat zijn beroep is, vertelt patiënt dat hij werkt als neurochirurg. Hij denkt al langere tijd aan een latexallergie te lijden. Hij probeert daarom latex te mijden door latexvrije handschoenen te dragen. Dit leek in eerste instantie de klachten wat te verminderen. Het laatste half jaar heeft hij echter toenemende klachten na de start op een nieuwe werkplek. Bij lichamelijk onderzoek van de handen zijn op de handpalmen, zijkanten en vingertoppen ingedroogde vesikels en rhagaden te zien. Het eczeem classificeert u als graad II (matig). Op zijn werk gebruikt hij handschoenen als hij op de OK staat, maar ook tijdens zijn werk op de polikliniek. Er zijn in het ziekenhuis drie verschillende latexvrije handschoenen beschikbaar, alle veroorzaken bij patiënt echter klachten. Sterker nog, patiënt heeft het vermoeden dat één soort handschoenen zelfs verergering van de klachten geeft. Hij merkt dat de handen tijdens vakantieperioden duidelijk verbeteren. Patiënt gebruikt clobetasolcrème als onderhoudstherapie en bij hevige klachten een prednison stootkuur, waarna de klachten weer wat tot rust komen. Door de klachten is patiënt nu niet in staat te werken en hij hoopt op een snelle oplossing. Het is opmerkelijk dat, ook al vermijdt patiënt latex op het werk, hij nog steeds klachten blijft houden. Vooral het feit dat de klachten al zes maanden duren geeft de noodzaak van allergologisch onderzoek aan. Dat de patiënt door de klachten niet kan werken, veroorzaakt veel stress en dit heeft grote invloed op zijn kwaliteit van leven. Na epicutane testen, waarbij ook eigen materiaal wordt getest, de verschillende soorten handschoenen in het ziekenhuis, komt een allergie voor rubberversnellers naar voren. Een allergie voor latex kon niet worden aangetoond. De uitslag wordt met patiënt besproken, en verteld wordt dat het dragen van handschoenen vrij van rubberversnellers waarschijnlijk een grote verbetering zal geven. De bedrijfsarts wordt ingeschakeld om de mogelijkheden voor patiënt op het werk te bespreken met de werkgever. Door een goede samenwerking met de bedrijfsarts en dermatoloog is er een snelle oplossing gevonden voor de patiënt. Er wordt besloten patiënt nog anderhalve maand niet te laten werken op advies van de bedrijfsarts, om de handen geheel te laten genezen. Hierna zal hij weer beginnen met werken en operaties uitvoeren. Twee maanden later kwam patiënt terug bij de bedrijfsarts ter evaluatie. Hij vertelt dat de klachten voor een groot deel zijn afgenomen, maar helaas niet geheel weg zijn nu hij handschoenen vrij van rubberversnellers gebruikt. Het lijkt erop dat de klachten deels in stand worden gehouden door belastend werk voor de vingers, zoals typen. Er zal op korte termijn een gesprek plaatsvinden om de mogelijkheden voor patiënt met de organisatie te bespreken.
Dit verhaal illustreert dat een langdurige klacht (in dit geval tien jaar) met dermatologisch onderzoek goed te verhelpen is, maar ook wel complex kan zijn. Door middel van allergologische testen is duidelijk geworden dat de patiënt niet allergisch is voor latex maar voor de rubberversnellers die in het product zitten. Met deze kennis kan hij zoveel mogelijk producten mijden waarin rubberversnellers zitten zoals handschoenen, rubberen voetzolen, rubberen handvatten van fietsen etc. Door deze nieuwe kennis kunnen de klachten aanzienlijk beter onder controle worden gehouden. Daarnaast is het voor het genezingsproces van belang om de handen genoeg tijd en rust te geven. De epidermale barrière herstelt zich gemiddeld pas zes weken na genezing van het handeczeem. Dit vergt dus langdurige inzet van de patiënt om er op de lange duur profijt van te hebben. Uitleg hierover aan de werkgever zorgt in de meeste gevallen voor meer begrip voor de noodzaak van langdurig werkverzuim. Het belang van goede samenwerking tussen de huisarts, bedrijfsarts en dermatoloog draagt bij aan een heldere en duidelijke aanpak naar patiënt en ook zijn werkgever.
Verdieping
Het klinisch beeld van handeczeem, ook wel handdermatitis genoemd, kan zich zeer verschillend uiten. Het acute beeld kenmerkt zich voornamelijk door erytheem, vesikels, bullae en schilfering. De chronische vorm bestaat uit hyperkeratose, rhagaden, erytheem, verdikte huid van de vingertoppen met kloven. Er is sprake van chronisch handeczeem als de klachten langer dan drie maanden aanhouden of twee of meer keren recidiveren in één jaar tijd. Het is een moeilijk te behandelen aandoening, ook omdat het een aandoening is waarbij verschillende oorzaken een rol kunnen spelen:
-
allergie
-
irritatie
-
atopie
Allergie
Allergisch eczeem ontstaat door een immunologische reactie van het lichaam. Dit is een type IV- (vertraagde) overgevoeligheidsreactie die ontstaat na eerdere sensibilisatie met een bepaald allergeen. Als de oorzaak beroepsgebonden is, zal verergering optreden tijdens werkzaamheden, en verbetering tijdens vakantieperioden.
Irritatie
Elke stof kan eigenlijk irritatief werken, zolang de huid er maar vaak genoeg, of in hoge doseringen aan wordt blootgesteld. Dit is vaak het geval bij de zogeheten ‘natte’ beroepen zoals kappers, koks en werknemers in de zorg en bouw. Door het veelvuldig moeten wassen van de handen, kan de huid uitdrogen en zijn natuurlijke barrièrefunctie verliezen. Een andere frequent voorkomende oorzaak van handeczeem is de langdurende afsluiting onder vloeistofdichte handschoenen. Irritatief handeczeem is multifactorieel bepaald en heeft de neiging chronisch te worden. De behandeling hiervan kan daarom een uitdaging zijn.
Atopie
Bij atopisch eczeem is er een genetische aanleg voor het ontwikkelen van eczeem. Vaak treedt dit al op zeer jonge leeftijd op, in de eerste levensjaren en verdwijnt weer rond de puberteit. Het is geassocieerd met astma. Zo’n 70 % van de patiënten heeft familieleden met eczeem, astma of hooikoorts. Atopisch eczeem is vaak niet-werkgerelateerd, maar kan wel uitgelokt worden door contact met irritatieve stoffen. Door de dikwijls slechtere huidbarrière treedt het vaker op bij mensen met een bekend atopisch eczeem en is er vaak sprake van een mengbeeld van ortho-ergisch en atopisch handeczeem.
In de literatuur zijn vaak verschillende classificaties van handeczeem te vinden. Zo kan het ingedeeld worden op etiologie (zoals hiervoor genoemd), maar ook op morfologie. Er is geen duidelijke consensus welke vorm de voorkeur verdient.
De meest belangrijke morfologische classificaties zijn de volgende:
-
dyshidrotisch (vesiculeus);
-
eczemateus; met als meest uitgesproken variant het
-
hyperkeratitische (tylotische) eczeem.
Op basis van het klinische beeld is niet te onderscheiden of er sprake is van allergisch of irritatief handeczeem. De anamnese kan in sommige gevallen wel een vermoeden opleveren. Daarom is het van groot belang om, als er aan een allergische component wordt gedacht, de mogelijke oorzaak van de klachten op te sporen door middel van allergologisch onderzoek zoals door plakproeven en/of priktesten. Zolang de oorzaak van de klachten niet wordt weggenomen, treedt er bij behandeling wel verbetering op, maar geen genezing. Het is daarnaast belangrijk om vroeg een diagnose te stellen. Dit geeft een beduidend betere prognose is uit onderzoek gebleken [4]. Zo wordt voorkomen dat het handeczeem een chronische ziekte wordt. Als dit eenmaal het geval is, reageert de aandoening namelijk nog maar matig op behandeling. De reden hiervan is een ontwikkelde resistentie voor topicale therapie [5].
Anamnese
Belangrijke onderdelen van de anamnese zijn de duur van de klachten, verbanden met werk of vrijetijdsactiviteiten. Vraag daarom uitgebreid hiernaar. Vraag ook naar mogelijke atopie, dit in het kader van een verhoogde kans op het ontstaan van handeczeem. Als dit bij de patiënt speelt, kan er advies worden gegeven over mogelijke beroepsperspectieven en het verwachte beloop van het handeczeem.
Behandelmethoden
Behandeling wordt in de eerste plaats door de huisarts gedaan. Als er echter na zes tot acht weken geen verbetering optreedt, of er is het vermoeden van een contactallergie, dan kan de patiënt verwezen worden naar de dermatoloog voor verder allergologisch onderzoek door middel van epicutane en/of intracutane testen [6].
Differentiaal diagnostisch moet er gedacht worden aan psoriasis manuum en dermatomycose. Psoriasis kan vooral onderscheiden worden door de scherp begrensde laesies op de handen. Mycose kan uitgesloten worden door schilfers af te nemen en mycologisch onderzoek te doen.
Rol van de huisarts
Vroege herkenning en een adequate behandelmethode zijn cruciaal bij een aandoening als handeczeem. De instelling dat de oorzaak van het eczeem gevonden moet worden is vooral van belang. Zolang de oorzaak niet wordt weggehaald, blijven de klachten bestaan. Bij het vermoeden van een allergische oorzaak is snelle doorverwijzing naar de tweede of zelfs derde lijn van groot belang om chroniciteit van de klachten voorkomen. Voor irritatief handeczeem is goede voorlichting erg belangrijk. In de eerste plaats om verbetering van klachten te krijgen, en vervolgens om de kwaliteit van leven te verhogen. Chronisch handeczeem heeft namelijk een significant slechtere prognose dan handeczeem dat snel en adequaat wordt behandeld. Vaak is er de overtuiging dat het bij het werk hoort, of dat er geen goede opties zijn om de klachten te verhelpen. In veel gevallen zijn kleine aanpassingen op het werk echter al voldoende om de klachten op een geaccepteerd niveau te krijgen.
Beeld: Kenniscentrum Sport
